Lang werd gedacht dat het pokkenvirus stokoud is. Maar een nieuw onderzoek suggereert dat het virus het nog maar kort op mensen voorzien heeft.
Onderzoekers trekken die voorzichtige conclusie in het blad Current Biology. Ze baseren zich op de gemummificeerde resten van een kind dat ergens tussen 1643 en 1655 stierf. De resten werden teruggevonden onder een kerk in Litouwen. In de periode waarin dit kind leefde, vonden in Europe regelmatig pokkenuitbraken plaats en stierven in toenemende mate mensen aan de ziekte. Ook dit kind had het virus onder de leden, zo ontdekten de onderzoekers. Op de huid van het kind troffen ze namelijk DNA aan van het Variola-virus: het virus dat de pokken veroorzaakt.
Reconstructie
De onderzoekers reconstrueerden het genoom van het virus en vergeleken het met monsters die tussen 1940 en 1977 (het jaar waarin het pokkenvirus werd uitgeroeid) waren verzameld. Het onderzoek levert verrassende resultaten op. Zo blijkt het virus uit de zeventiende eeuw een voorouder te delen met de varianten die later opdoken. En die gezamenlijke voorouder zou ergens tussen 1588 en 1645 zijn ontstaan. Alle stammen die ons van het virus bekend zijn, leiden dus terug naar een voorouder die niet langer dan 428 jaar geleden ontstond. Het suggereert voorzichtig dat het virus pas zeer recent is geëvolueerd.
Ramses V
Het is opmerkelijk. Al jaren gaan wetenschappers er namelijk vanuit dat het pokkenvirus oud is en de mensheid al duizenden jaren teistert. Ze baseren zich onder meer op littekens die zijn aangetroffen op Egyptische mummies. Zo zou farao Ramses V – die in 1145 voor Christus stierf – het pokkenvirus hebben gehad. “Er zijn signalen dat Egyptische mummies die 3000 tot 4000 jaar oud zijn, littekens hebben die geïnterpreteerd kunnen worden als resten van pokken,” vertelt onderzoeker Ana Duggan. “De nieuwe ontdekkingen trekken die signalen in twijfel.” Poinar voegt toe: “Nu hebben we een tijdslijn en kunnen we ons af gaan vragen of eerder gedocumenteerd bewijs voor pokken – dat teruggaat tot Ramses V en reikt tot in de vijftiende eeuw, echt is. Zijn dit werkelijk gevallen van pokken? Of zijn ze verkeerd geïdentificeerd, iets wat vrij gemakkelijk kan gebeuren, omdat je pokken makkelijk kunt verwarren met waterpokken of mazelen.”
Evolutie
Uit het onderzoek blijkt verder dat het pokkenvirus zich aan het eind van de achttiende eeuw splitste. Er ontstonden toen twee stammen: het gevaarlijke Variola major en het minder gevaarlijke Variola minor. Het moment waarop dat gebeurt, valt samen met het moment waarop Edward Jenner het vaccin tegen het pokkenvirus presenteerde. “Het roept belangrijke vragen op over hoe een ziekteverwekker verandert door vaccinatie,” stelt Duggan. “Hoewel de pokken onder mensen zijn uitgeroeid, mogen we in ieder geval zolang we de oorsprong van het virus niet kennen, niet verslappen als het gaat over de evolutie en de eventuele wederopkomst van het virus.”
Onderzoeker Edward Holmes onderschrijft dat en stelt dat meer onderzoek nodig is. “We weten nog steeds niet wanneer de pokken voor het eerst opdoken onder mensen en we weten nog niet van welk dier de pokken kwamen en we weten dat allemaal niet omdat we geen oudere monsters hebben. Dus dit onderzoek geeft een nieuwe kijk op deze heel belangrijke ziekte, maar toont ook dat onze historische kennis van virussen nog maar het topje van de ijsberg is.”
