Zo zag je de zon nog nooit eerder. De allermooiste foto’s van onze moederster die de afgelopen tien jaar zijn gemaakt.
1. Meest gedetailleerde foto’s
Hoe ziet de zon er van heel dichtbij uit? Dankzij de Inouye Solar Telescoop van de Amerikaanse National Science Foundation hebben we nu een antwoord gekregen op die vraag. Op de foto hieronder zie je grote celachtige structuren op het oppervlak van de zon. Deze hebben een diameter van enkele honderden kilometer. De kleinste cellen op onderstaande foto zijn slechts dertig kilometer breed. Het zijn de kleinste functies ooit op de zon waargenomen.
De celachtige structuren – elk zo groot als de Amerikaanse staat Texas – zijn het gevolg van gewelddadige bewegingen die warmte uit het binnenste van de zon naar het oppervlak transporteren. Dit hete zonne-plasma komt samen in het heldere middelpunt van de ‘cellen’, koelt af en zakt vervolgens weer langs de donkere delen terug het oppervlak in.
2. Kampvuurtjes op de zon
Eerder dit jaar lanceerde de Europese reuimtevaartorganisatie ESA haar Solar Obiter. De sonde is gebouwd om de zon te bestuderen en moet ons de komende jaren onder meer – voor het eerst – een blik gunnen op de polen van de moederster. Onlangs observeerde dit ruimtevaartuig kampvuurtjes op de zon. “Deze kampvuurtjes zijn miljoenen keren kleiner dan de zonnevlammen die we vanaf de aarde spotten”, vertelt onderzoeker David Long.
Onduidelijk is nog of de ‘kampvuurtjes’ slechts kleine versies van grote zonnevlammen zijn of dat er andere mechanismen aan ten grondslag liggen. Zo vermoeden sommige onderzoekers dat de kleine zonnevlammetjes iets te maken hebben met één van de grootste mysteries op onze moederster: coronale opwarming. “De buitenste atmosfeer van de zon – de corona – is 200 tot 500 keer warmer dan de lagen daaronder,” vertelt Long. “Mogelijk hebben deze kampvuurtjes daar iets mee te maken.”
3. Halloween-pompoen in de ruimte
In 2014 gaf NASA een geweldig kiekje van onze ster vrij. Op de foto lijkt de zon een nogal eng gezicht te trekken en doet deze heel toepasselijk denken aan de Halloweenpompoenen die in oktober overal ter wereld gemaakt worden. De foto is het werk van het Solar Dynamics Observatory. De foto is een samensmelting van beelden die op twee verschillende golflengtes werden gemaakt: 171 en 193 ångström.
De delen die op deze foto op lijken te lichten, zijn de delen op de zon die op het moment dat de foto gemaakt werd – 8 oktober 2014 – actief waren. Ze geven meer licht en energie af en lijken daarom helderder. Ons brein probeert ‘iets’ te maken van de verzameling vlekken op de zon. In dit geval: een gezicht.
4. Totale zonsverduistering
Op 21 augustus 2017 vond er een totale zonsverduistering plaats boven de Verenigde Staten. Het werd de meest gefotografeerde zonsverduistering ooit. Veel Amerikanen staken hun smartphone in de lucht.
Bij een zonsverduistering beweegt de maan voor de zon langs. Aangezien de maan 400 keer kleiner is dan de zon, maar 400 keer dichterbij de aarde staat dan onze moederster, lijken beide hemellichamen ongeveer even groot vanaf het aardoppervlak. Op de foto hieronder – gemaakt door Aubrey Gemignani – zien we de zon bijna bedekt worden. Wat fraai is aan deze foto is dat we enkele protuberansen zien, namelijk grillige materiebruggen in de atmosfeer van de zon. Daarnaast zien we al een glimp van de corona (de atmosfeer van de zon). Als de zon helemaal bedekt is (de tweede foto) is de corona duidelijk te zien. Een fraai tweeluik.
5. De zon wordt wakker
Wist je dat de zon niet altijd even actief is? De zon volgt een cyclus die ongeveer elf jaar duurt. Gedurende die cyclus neemt de activiteit op de zon toe (tot het zonnemaximum) en af (tot het zonneminimum).
Tijdens een zonnemaximum zijn er meer zonnevlekken zichtbaar. Ook komen uit die zonnevlekken meer zonnevlammen en coronale massa-ejecties voort. Dit heeft als gevolg dat het noorderlicht beter zichtbaar is. Het verschil tussen een actieve en minder actieve zon is hieronder goed te zien. De linkerfoto komt uit oktober 2010 (net na het zonneminimum) en daarnaast ligt een foto uit 2012. Het is goed te zien dat de zon in twee jaar tijd actiever is geworden.
Naar verwachting vindt het volgende zonnemaximum ergens rond 2025 plaats.
6. Zwaarste zonnevlam zorgt voor radio-blackout
In 2017 produceerde de zon een X9.3-zonnevlam, de zwaarste zonnevlam sinds 2005. X-klasse zonnevlammen stralen zoveel energie uit, dat radioverbindingen en elektriciteitscentrales op aarde kunnen uitvallen. De X9.3-zonnevlam zorgde kort voor een wereldwijde radio-blackout.
Toch is dit niet het ‘plafond’. In het jaar 1859 vond de grootste geomagnetische storm in de geschiedenis plaats, namelijk het Carrington-event. Een vernietigende zonnestorm, die zo krachtig was, dat telegraaflijnen onder stroom kwamen te staan en apparaten in brand vlogen. Stel, een zonnestorm van deze omvang zou opnieuw plaatsvinden, dan worden grote transformatoren vernietigd en stoppen essentiële satellieten met functioneren. Het stroomnetwerk kan hierdoor langdurig uitvallen. Als grote steden wekenlang – misschien zelfs maanden – zonder stroom zitten, dan zijn de financiele en maatschapppelijke gevolgen ongekend.
7. En nog één!
Naast de X9.3-zonnevlam produceerde de zon in 2017 ook nog een X8.2-klasse zonnevlam (de 2e zwaarste zonnevlam sinds 2005). Deze uitbarsting vond aan de momentele zijkant van de zon plaats, oftewel: de uitbarsting was niet gericht op de aarde. De foto is een plaatje. Ook deze zonnevlam is gefotografeerd door NASA’s Solar Dynamics Observatory.
8. Mercurius voor de zon
Het is om stil van te worden: de beelden van het Solar and Heliospheric Observatory (SOHO). We zien hoe Mercurius – de binnenste en tevens kleinste planeet van ons zonnestelsel – voor de machtige zon langs beweegt. De foto’s zijn in mei 2016 gemaakt tijdens de Mercuriusovergang. De foto is een frame uit een mooie video. Bekijk de video hier.
9. Het regent plasma op de zon
Regent het nooit op de zon? Nee, dat is niet waar. Ook op de meest nabije ster kan er soms een plensbui vallen, alleen dan in de vorm van superhete plasma.
Tijdens een zonneuitbarsting in juli 2012 ontstonden enorme plasmaringen, zoals in de video – gemaakt door het Solar Dynamics Observatory – te zien is. Hete plasma in de buitenste atmosfeer van de zon (= de corona, red.) koelt af en condenseert. Vervolgens volgt het plasma de magnetische velden in het gebied naar het zonneoppervlak. Magnetische velden zijn onzichtbaar, maar de plasma is genoodzaakt om de lijnen te volgen.
In de video lijkt het heel snel te regenen op de zon, maar schijnt bedriegt. Iedere seconde in de video correspondeert met zes minuten in ‘echte tijd’.
10. Vanuit de achtertuin
De zon is een mooi object om vanaf het aardoppervlak te fotograferen. De Amerikaanse fotograaf Alan Friedman legde de zon – praktisch vanuit zijn achtertuin in Buffalo – op onnavolgbare wijze vast. Het resultaat is adembenemend.
Friedman draaide de kleuren om, waardoor de zon er anders dan normaal uit ziet. De foto laat duidelijk twee grote zonnevlekken zien. Om een beeld te krijgen van hoe groot deze zonnevlekken zijn: het hart van één van deze zonnevlakken is net ietsje groter dan de aarde. Meer foto’s van Friedman zie je hier.
