Je hoort water stromen en plots moet je plassen, het is iets dat bij mensen wel bekend is, maar nu blijkt dat bij chimpansees een soortgelijk effect optreedt: ook bij onze verre verwanten is plassen besmettelijk.
Een Japanse studie bij twintig chimpansees die in gevangenschap in het Kumamoto Reservaat in Japan leven, toont voor het eerst aan dat als één chimpansee een plasje doet, de anderen zullen volgen.
Al eeuwenlang samen plassen
“Bij mensen kan samen plassen gezien worden als een sociaal fenomeen”, reageert onderzoeker Ena Onishi van de Kyoto Universiteit. “Een Italiaans spreekwoord zegt: wie niet in gezelschap plast, is een dief of een spion, in het Japans is er zelfs een woord voor samen plassen, namelijk ’tsureshon’. Dit gedrag komt ook voor in kunst door de eeuwen heen en in verschillende culturen. Ons onderzoek laat nu zien dat dit fenomeen diepe evolutionaire wortels kan hebben. We ontdekten dat chimpansees, onze naaste verwanten, de neiging hebben om te gaan plassen als reactie op het urineren van apen in hun buurt.”
De onderzoekers zagen dit ook in het reservaat gebeuren: de chimpansees leken allemaal op ongeveer hetzelfde moment te plassen. Daarom besloten ze dit nader te onderzoeken. Het deed hen denken aan menselijk gedrag en ze vroegen zich af of het bijvoorbeeld vergelijkbaar was met besmettelijk geeuwen. Om daar achter te komen, documenteerden ze het plasgedrag van de chimpansees in Kumamoto gedurende meer dan 600 uur, inclusief 1328 plasbeurten. Daarbij keken ze of het plassen van de chimpansees inderdaad ongeveer tegelijkertijd gebeurde en of het werd beïnvloed door andere chimpansees die vlak in de buurt waren of door andere sociale factoren. Het kon bijvoorbeeld ook één groot groepsgebeuren zijn.
Dominante chimpansees
Wat bleek: het plassen gebeurde veel meer synchroon dan je zou verwachten als de chimpansees simpelweg op willekeurige tijdstippen hun plasje zouden doen. De mate waarin het gedrag besmettelijk was hing ook af van de hoe dichtbij de eerste plasser was. Interessant is dat chimpansees die minder dominant waren vaker urineerden als anderen dat ook deden. Dat betekent dat het plassen wordt beïnvloed door sociale hiërarchie. Daarbij geldt: hoe lager de aap in rang is, hoe waarschijnlijker hij de dominantere chimps nabootst met urineren, aldus de onderzoekers.
“We waren verrast om te ontdekken dat het besmettingspatroon werd beïnvloed door sociale rang”, zegt Onishi. “Omdat er geen eerdere studies waren over besmettelijk urineren bij welke diersoort dan ook, trokken we parallellen met besmettelijk gapen, ander semi-vrijwillig fysiologisch gedrag. Op basis hiervan verwachtten we aanvankelijk dat eventuele sociale invloeden zouden lijken op die van gapen, zoals een sterkere besmetting tussen hechtere apen. Onze resultaten toonden dat echter niet aan. In plaats daarvan zagen we een duidelijke invloed van sociale rang, waarbij chimpansees met een lagere rang eerder geneigd waren om het urineren van anderen te volgen.”
Meer cohesie in de groep
“Dit was een onverwacht en fascinerend resultaat. Het leidt tot meerdere mogelijke interpretaties”, legt onderzoeker Shinya Yamamoto uit. “Het kan bijvoorbeeld verborgen leiderschap weerspiegelen bij het synchroniseren van groepsactiviteiten, de versterking van sociale banden of de grotere aandacht van lager geplaatste apen voor hun meerderen. Deze bevindingen roepen ook intrigerende vragen op over de sociale functies van dit gedrag.”
Zoiets alledaags als plassen kan dus van grote sociale betekenis zijn. Het kan bijvoorbeeld een rol spelen bij de cohesie van de groep, sociale banden versterken of de coördinatie vereenvoudigen. Die mogelijke rol van urineren is tot nu toe over het hoofd gezien. En daarom is het een interessant onderwerp voor vervolgonderzoek om bijvoorbeeld te achterhalen welke mechanismen ten grondslag liggen aan besmettelijk urineren en of dit fenomeen ook bij andere diersoorten voorkomt.