Gorilla’s blijken verrassend veerkrachtig en kunnen jeugdtrauma’s ogenschijnlijk gemakkelijk verwerken. En daar kunnen wij weer wat van leren.
Er is iets dat de meeste soorten – van bavianen en paarden tot mensen – gemeen hebben: als ze al vroeg in hun leven grote tegenslagen te verstouwen krijgen, is de kans dat ze het later in hun leven ook moeilijk hebben, een stuk groter. Maar gorilla’s, onze naaste verwanten, zijn opvallend anders. Ze blijken jeugdtrauma’s ogenschijnlijk gemakkelijk een plekje te kunnen geven en de draad gewoon weer op te pakken. Het suggereert dat tegenspoed in de jonge jaren overwonnen kan worden. “Begrijpen waarom en hoe gorilla’s dit doen, zou de mens kunnen helpen,” aldus onderzoeker Robin Morrison.
De gevolgen van een nare jeugd
Veel mensen blijven langdurig met jeugdtrauma’s worstelen. Deze jeugdtrauma’s kunnen iemand tot ver in de volwassenheid blijven achtervolgen. Het resultaat is dat deze mensen minder gezond of zelfs korter leven. Bovendien krijgen ze regelmatig met gezondheidsproblemen te kampen. Bij mensen is het alleen lastig te bepalen of dit te maken heeft met een akelige gebeurtenis in de jeugd, of dat het komt door gedrags- of omgevingsfactoren (of een combinatie van bovenstaande). Door naar dieren te kijken, hopen onderzoekers meer te leren over hoe jeugdtrauma’s mensen precies beïnvloeden – en hoe de gevolgen ervan kunnen worden verzacht.
Dieren
“Wanneer we dieren bestuderen, kunnen we veel factoren die leiden tot een korter leven al uitsluiten,” legt Morrison uit. “Ze hebben bijvoorbeeld allemaal hetzelfde dieet, ze krijgen allemaal lichaamsbeweging en ze doen weinig dingen die hun gezondheid in gevaar brengen, zoals roken.” Desondanks is het bij de meeste soorten nog steeds zo dat jeugdtrauma’s tot ver in de volwassenheid doorwerken. Dit suggereert dat er een dieper biologisch mechanisme achterzit dat we niet goed begrijpen.
Gorilla’s
Maar de gorilla is de uitzondering op de regel. Eerdere studies hebben aangetoond dat jonge gorilla’s verrassend goed het verlies van hun moeder een plekje kunnen geven, in tegenstelling tot veel andere soorten. In de nieuwe studie borduren onderzoekers hier nu op voort. Ze bestudeerden gegevens die over een tijdspanne van 55 jaar zijn verzameld van meer dan 253 wilde berggorilla’s die in Rwanda leven en al meer dan vijf decennia in de gaten worden gehouden.
Tegenslagen
De onderzoekers maakten onderscheid tussen vijf verschillende tegenslagen die sommige gorilla’s al vroeg in hun jeugd te verduren kregen: 1) het verlies van een ouder, 2) de dood van een groepslid door kindermoord, 3) instabiliteit in de sociale groep, 4) het hebben van weinig leeftijdsgenoten in de sociale groep, 5) een concurrerende broer of zus van nagenoeg dezelfde leeftijd. De onderzoekers bestudeerden wat er van de gorilla werd die één of meerdere van deze tegenslagen had meegemaakt.
Zes jaar
De bevindingen zijn best verrassend. Hoe meer tegenslagen een gorilla vóór zijn of haar zesde verjaardag al te verduren had gekregen, hoe groter de kans dat hij of zij op jonge leeftijd overleed. Maar als de gorilla, ondanks de ervaren jeugdtrauma’s, wél de leeftijd van zes jaar bereikte, vonden de onderzoekers geen bewijs dat dit dier korter leefde – ongeacht de hoeveel tegenslagen.
Langer leven
Sterker nog, als een zesjarige gorilla drie of meer van de bovenstaande tegenslagen te verstouwen had gekregen, leefde hij of zij zelfs langer. Deze dieren hadden een 70 procent kleinere kans om voortijdig te overlijden. Volgens de onderzoekers heeft deze opmerkelijke trend te maken met het feit dat dit waarschijnlijk ‘mentaal sterke’ gorilla’s zijn. Ze zijn sterk genoeg om moeilijke gebeurtenissen vroeg in hun leven te overleven, waardoor ze mogelijk een sterk karakter hebben – en daardoor dus langer leven. “Ik had verwacht dat deze gorilla’s eerder zouden sterven en het ook gedurende hun volwassenheid lastiger zouden hebben,” vertelt onderzoeker Stacy Rosenbaum. “Maar we ontdekten dat als gorilla’s het wisten vol te houden tot hun zesde verjaardag, ze helemaal niet eerder overleden. Dit is heel anders dan wat we bij andere soorten zien.”
Veerkrachtig
Waarom gorilla’s zo veerkrachtig zijn? De onderzoekers hebben enkele vermoedens. Gorilla’s leven bijvoorbeeld in zeer hechte, sociale groepen. Eerdere studies hebben dan ook aangetoond dat wanneer een jonge gorilla zijn moeder verliest, hij niet vereenzaamt, maar dat andere gorilla’s in de bres springen. “Het jonge dier brengt veel tijd door in de buurt van andere gorilla’s,” vertelt Morrison. “In het bijzonder met het dominante mannetje, zelfs als hij niet zijn of haar biologische vader is. En dit sterke netwerk komt de jonge gorilla ten goede, wat overigens ook voor mensen geldt. De kwaliteit van onze sociale connecties is een belangrijke voorspeller van onze gezondheid en levensduur – en in sommige gevallen zelfs belangrijker dan genetica of levensstijl.”
Voedsel en water
Daarnaast hebben berggorilla’s een relatief ‘ongecompliceerd’ leven. Ze hoeven zich in ieder geval niet elke dag druk te maken of er wel genoeg eten te vinden is. “Het kan voor een gorilla gemakkelijker zijn om tegenslagen het hoofd te bieden als hij of zij niet constant te maken heeft met de stress van het vinden van voldoende voedsel en water,” legt Rosenbaum uit.
Al met al laten de onderzoekers met hun studie zien dat een dier dat erg vergelijkbaar is met onszelf, aanzienlijk veerkrachtig is en goed weet om te gaan met tegenslagen. Gorilla’s laten zich niet zomaar uit het veld slaan. En daar kunnen we wat van leren. “Ik denk niet dat we zomaar moeten aannemen dat het ervaren van langdurige negatieve effecten van tegenslagen iets universeels is,” merkt Rosenbaum op. “We hebben vaak de neiging om te denken dat dit iets is wat iedereen heeft. Het is bijna een vast gegeven dat je volwassenheid in het gedrang komt als je al op jonge leeftijd iets naars meemaakt. Maar ik vermoed dat het niet zo simpel is. Het steekt in werkelijkheid veel complexer in elkaar. En ik denk dat dat een hoopvolle gedachte is.”
