Je kunt nog zo getalenteerd zijn of gezegend met een topsportlichaam, als je niet tegen de druk van wedstrijden kan, heb je er niet veel aan. Chinese onderzoekers hebben nu uitgezocht hoe het kan dat sommige sporters zoveel beter tegen stress kunnen dan anderen.
Je kent het wel: tijdens een trainingspotje is elke penalty raak en valt iedere backhand langs de lijn in, maar dan moet je een wedstrijd spelen en hoe onderkoeld je ook bent: je niveau gaat omlaag. Misschien heb je slecht geslapen van tevoren of ervaar je gewoon stress.
Wat er precies gebeurt, was onderwerp van een Chinees onderzoek. De wetenschappers van de Universiteit van Peking beoordeelden het stressniveau en veranderingen in de hersenen bij sportieve studenten en professionele atleten na 24 uur niet slapen en volgden hun wedstrijdprestaties gedurende twee maanden.
Aandachtscontrole
Gek genoeg zei een slaaptekort of de hoeveelheid stresshormonen niet zoveel over de prestaties tijdens wedstrijden. Wat wél uitmaakte was hoeveel controle atleten over hun aandacht hadden. De onderzoekers ontdekten ook een hersensignaal dat betrokken is bij verminderde aandachtscontrole door slaaptekort. Dit kan mogelijk voorspellen of sportprestaties verslechteren onder druk. Aandachtscontrole gaat over de regie nemen over je aandacht. Jij kiest bewust waar je je op focust. Ook als je afgeleid wordt, richt je je gedachten weer op waar je mee bezig was. Mensen die meer controle hebben over hun aandacht blijken dus beter tegen slaaptekort te kunnen dan anderen.
Choken
We spraken met hoofdonderzoeker Yan Sun over de aanleiding voor zijn studie. “Ten eerste is het duidelijk dat atletische prestaties niet alleen worden bepaald door fysieke kracht. Je psychologische toestand speelt een even cruciale rol”, legt Sun uit. “Atleten hebben vaak te maken met intense stress tijdens wedstrijden, wat kan leiden tot een fenomeen dat bekend staat als ‘choken’, waarbij ze niet op hun best presteren.” Bij choken, letterlijk verstikken, raakt het brein overbelast door stress. De sporter gaat te veel nadenken over dingen die normaal automatisch gaan. Hierdoor raakt de coördinatie verstoord, neemt de twijfel toe en lukt het niet meer om gewoon te spelen.
“Onderzoek heeft aangetoond dat stressfactoren, zoals hoge verwachtingen, moeilijke tegenstanders en externe druk, kunnen leiden tot slaaptekort en cognitieve en emotionele veranderingen”, vertelt Sun verder. “Studies hebben ook uitgewezen dat bijna de helft van de Olympische atleten meerdere slaapproblemen ervaart voor de wedstrijd, zoals vroeg wakker worden en moeite met inslapen. Deze slaapproblemen kunnen de wedstrijdangst en vermoeidheid verergeren, waardoor de algehele stress tijdens de wedstrijden nog verder toeneemt.”
Een oplossing
Het was allemaal reden om te achterhalen hoe dit werkt, zodat er hopelijk een oplossing wordt gevonden. “Het doel is om de cognitieve en emotionele indicatoren te identificeren die veranderen bij atleten als ze gestrest zijn door een slaaptekort, vergeleken met hun normale toestand. Door dit te begrijpen, kunnen we de invloed daarvan op atletische prestaties verder bepalen en mogelijk strategieën ontwikkelen om sporters te helpen hun stress te beheersen.”
Aandachtscontrole speelt daarbij dus een belangrijke rol. “We raden sporters aan om taken te oefenen die veel aandacht vereisen onder stressvolle omstandigheden, zoals gesimuleerde wedstrijden. Deze aanpak kan atleten helpen om hun aandachtscontrole te verbeteren en weerbaarder te worden in echte wedstrijden. Daarnaast is bewezen dat mindfulness- en meditatieoefeningen helpen om de aandacht beter onder controle te houden. Deze oefeningen kunnen sporters helpen om gefocust te blijven en effectiever met stress om te gaan tijdens wedstrijden, waardoor hun algehele prestaties en veerkracht verbeteren.”
Hersensignalen
De onderzoekers ontdekten, zoals eerder gezegd, ook een hersensignaal dat verband houdt met verminderde aandachtscontrole na slaaptekort. “Door het monitoren van specifieke hersenactiviteitspatronen in EEG-opnames kunnen coaches en atleten vroege tekenen van cognitieve vermoeidheid of stress identificeren. Onze onderzoeksresultaten dienen als aanvulling op de training en beoordeling van sporters. We hopen dat coaches aandacht besteden aan de cognitieve vaardigheden van atleten naast hun fysieke conditie en emotionele problemen.”
De onderzoeker verklaart: “Deze informatie kan worden gebruikt om trainingsschema’s aan te passen, gerichte interventies te bieden of te zorgen voor voldoende herstel om prestatievermindering te voorkomen. Bovendien zou inzicht in deze neurale markers kunnen helpen bij het ontwikkelen van gepersonaliseerde strategieën om veerkracht te vergroten en prestaties onder stress op peil te houden.”
Hormonen
Maar er zijn meer factoren die invloed hebben op de prestaties van atleten. “In ons onderzoek ontdekten we dat, hoewel hormoonspiegels na slaaptekort de sportprestaties tijdens officiële wedstrijden niet voorspelden, ze wel nauw gerelateerd waren aan de prestaties op dat moment. Daarom kunnen we hormoonspiegels ook indirect linken aan het vermogen van atleten om met stress om te gaan na slaaptekort.”
Meer onderzoek is nodig om te achterhalen hoe het precies zit met de invloed van hormonen en stress en ook om te kijken of er bijvoorbeeld verschil is tussen duursporters en andere atleten. “De specifieke effecten voor deze twee soorten sport moeten in de toekomst verder worden onderzocht”, besluit Sun.
