Een schitterende vacht en een persoonlijkheid om jaloers op te zijn; Engelsen konden vroeger hun lol niet op met eekhoorns. Die liefde is velen waarschijnlijk fataal geworden; uit nieuw onderzoek blijkt dat de eekhoorns dodelijke ziektes met zich mee konden dragen.
In het middeleeuwse Engeland was het zeker; eekhoorns zagen er schattig uit en ze hadden een vacht die perfect was als detail op een kledingstuk. Zwitserse onderzoekers hebben inmiddels onthuld dat deze voorliefde een dodelijk geheim met zich meedroeg: eekhoorns konden vroeger de Mycobacterium leprae met zich meedragen, welke lepra, ook wel bekend als melaatsheid, kan veroorzaken. De middeleeuwse variant van M. leprae voor eekhoorns leek destijds bijzonder veel op de variant die ook besmettelijk was voor mensen, wat uiteindelijk leidde tot een kringloopeffect waarbij mensen en eekhoorns elkaar besmet hielden. Wetenschapper Verena Schuenemann heeft meegewerkt aan het onderzoek. Ze laat weten: “We hebben met onze genetische analyse weten te bewijzen dat rode eekhoorns als één van de eerste diersoorten in staat waren om een gastheer te zijn voor lepra.” Het onderzoek is gepubliceerd in het blad Current Biology.
Leprosarium
Voor het onderzoek hebben de wetenschappers gebruik gemaakt van twee archeologische vindplaatsen die zich allebei in Winchester bevinden, in het zuiden van Engeland. De eerste archeologische vindplaats bevindt zich op een plek die vroeger gold als een hotspot voor leprapatiënten, omdat hier in de middeleeuwen het St Mary Magdalen Leprosarium stond – wat kortgezegd een ziekenhuis is dat zich specialiseerde in lepra. De tweede archeologische vindplaats heet Staple Gardens en ligt meer richting het centrum van de stad. In totaal hebben de onderzoekers de resten bestudeerd van 25 mensen en 12 eekhoorns door monsters te nemen en deze naderhand in het lab te analyseren.
Uit deze analyse bleek dat alle in mensen en eekhoorns aangetroffen M. leprae-bacteriën afkomstig waren uit dezelfde familietak. Uit dezelfde analyse bleek dat er ook sprake was van een nauw verband tussen de monsters die afkomstig waren van de eekhoorns en een nieuwe variant die geïsoleerd voorkwam in de resten van een mens. Uit de resultaten blijkt dat de middeleeuwse lepra-varianten van eekhoorns sterk leken op de varianten waar mensen destijds ook last van hadden – en dus een stuk minder leek op moderne lepra-varianten die momenteel onder eekhoorns gevonden kunnen worden.
Ziekmakende dieren
Volgens de wetenschappers zijn de resultaten significant, omdat deze aantonen dat de verspreiding van lepra uiteindelijk een stuk ingewikkelder is verlopen dan eerder werd gedacht. Schuenemann legt uit: “De geschiedenis van lepra is een stuk complexer dan we voorheen dachten. In het verleden hebben we nooit het feit overwogen dat dieren ook lepra door kunnen geven. Dit betekent dat ons begrip van het verleden van lepra onvolledig is zolang we niet ook naar deze mogelijkheid kijken. Deze conclusie is ook vandaag de dag nog relevant, omdat we in de wetenschap niet vaak naar dieren kijken als mogelijke verspreiders van ziekten – en dat ondanks het feit dat dit toch een belangrijke reden zou kunnen zijn waarom ziekten soms zo lang stand houden.”
Mede-onderzoeker Sarah Inskip heeft ook meegewerkt aan het onderzoek. Ze sluit af: “Onze resultaten laten zien hoe belangrijk het is om ook archeologisch materiaal mee te nemen tijdens een onderzoek –in het bijzonder de resten van dieren. Alleen een directe vergelijking tussen de verschillende monsters afkomstig van oude mensen- en dierenresten kan soms verklaren waarom sommige verspreidingsevenementen plaatsvonden door de tijd heen. In de nasleep van COVID-19 beginnen we nu langzaam maar zeker steeds meer te kijken naar dieren als mogelijke verspreidingsbron voor sommige ziekten. Ons onderzoek heeft aangetoond dat de wereld een lange historie kent van ziekten die uiteindelijk zo zijn verspreid.”
