Dit onderzoek laat zien dat de grenzen van het oude Romeinse Rijk nog steeds invloed hebben op de gezondheid, persoonlijkheid en het welzijn van mensen in de regio’s die ooit door het rijk werden beïnvloed.
Geluk is niet overal gelijk verdeeld. In sommige regio’s voelen mensen zich gelukkiger en gezonder dan elders. Onderzoekers hebben hiervoor nu een verrassende verklaring gevonden: de oude grenzen van het Romeinse Rijk lijken, zelfs na ruim 2000 jaar, nog steeds een rol te spelen.
Romeinse Rijk
Het Romeinse Rijk strekte zich uit over grote delen van Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten. In een nieuwe studie doken onderzoekers – waaronder wetenschappers van de Universiteit van Amsterdam – opnieuw in deze 2000 jaar oude grenzen. Ze vergeleken Duitse regio’s binnen de invloedssfeer van het Romeinse Rijk, beschermd door de Limes, met gebieden daarbuiten. Daarna onderzochten ze of in Nederland hetzelfde patroon te zien was.
Blijvende stempel
Met geavanceerde statistische technieken en gegevens van ruim 70.000 mensen laat de studie zien dat de Romeinse overheersing in Duitsland een blijvende stempel heeft gedrukt. Inwoners van voormalige Romeinse gebieden ervaren namelijk meer levensvreugde, zijn gezonder en leven gemiddeld langer. Kortom: de sporen van het Romeinse Rijk reiken verder dan ruïnes en oude wegen – ze vormen nog steeds ons welzijn en persoonlijkheid. “Het is best verrassend dat we nog steeds sporen zien van een tijdperk dat 2.000 jaar geleden eindigde”, vertelt hoofdonderzoeker Martin Obschonka van de Universiteit van Amsterdam in een interview met Scientias.nl. “Sindsdien hebben talloze historische en culturele invloeden de regio’s gevormd, met ingrijpende sociale en economische veranderingen. Toch lijkt de Romeinse invloed uniek en diepgeworteld. Terwijl er veel aandacht is voor de erfenis van recente grenzen, zoals het IJzeren Gordijn en de Berlijnse Muur, wordt de impact van de oude Romeinse grens vaak over het hoofd gezien. Misschien moeten we beter begrijpen hoe het verre verleden nog steeds doorwerkt in onze samenlevingen en hoe fysieke muren uit de oudheid zijn veranderd in onzichtbare, psychologische grenzen die regionale ongelijkheid in stand houden.”
Nederland
Om te kijken of deze bevindingen ook elders van toepassing zijn, pasten de onderzoekers dezelfde methode toe in Nederland, dat ook door de Romeinse Limes langs de Rijn werd doorkruist. Hoewel het hier om een kleiner gebied gaat, ontdekten ze vergelijkbare effecten van de Romeinse invloed op persoonlijkheidskenmerken, waarvan sommige zelfs sterker waren dan in Duitsland. “Voor Nederland, net zoals voor Duitsland, onderzochten we de loop van de oude Romeinse grens en keken we of regio’s tot 25 km van de grens verschillen vertonen in persoonlijkheidskenmerken”, zegt Obschonka. “Precies langs de grens zagen we opvallende verschillen tussen regio’s die ooit door de Romeinen werden bezet en andere regio’s. Zo scoorden mensen in gebieden dicht bij de Romeinse grens die deel uitmaakten van het Romeinse Rijk hoger op consciëntieusheid — een persoonlijkheidskenmerk dat sterk wordt gekoppeld aan betere gezondheid (bijvoorbeeld omdat mensen met dit kenmerk vaker gezonde gewoonten aanhouden). Ze scoorden ook lager op neuroticisme, een kenmerk dat, wanneer het hoger is, vaak samenhangt met lager welzijn (zoals levensvoldoening en geluk). Dit wijst erop dat de voormalige Romeinse gebieden een ‘gelukkiger’ persoonlijkheidsprofiel vertonen.”
Infrastructuur
Het onderzoek toont aan dat de Romeinen, met hun investeringen in infrastructuur zoals wegen, markten en mijnen, de basis legden voor dit langdurige effect. Hoe dat precies zit? “We denken dat dit heeft geleid tot vroege regionale voordelen in handel en economische infrastructuur, die de basis legden voor blijvende vooruitgang”, legt Obschonka desgevraagd uit. “Dit heeft mogelijk een ondernemendere en innovatievere cultuur bevorderd, die ook meer openstaat voor welzijn, gezondheid en trends. Het is bewezen dat een sterke economische infrastructuur en succesvolle handel het lokale welzijn versterken. Romeinse voorzieningen, zoals wegen, markten en mijnen, legden de fundamenten voor economische welvaart, sociale verbondenheid en culturele uitwisseling. Wegen bevorderden de handel en de verspreiding van ideeën, terwijl markten de gemeenschapsbanden versterkten. Deze ontwikkelingen gaven psychologische en sociale kenmerken een boost die nog steeds bijdragen aan een gelukkiger en gezonder leven.”
Gezondheid en welzijn
De Romeinse infrastructuur en cultuur, die voor hun tijd opmerkelijk vooruitstrevend waren, brachten ook waarden als gezondheidsbewustzijn, openbare hygiëne en georganiseerde sociale systemen die tevens in hun kolonies werden overgenomen. “Wegen, markten en openbare voorzieningen maakten niet alleen handel en interactie mogelijk, maar stimuleerden ook praktijken die de gezondheid en het welzijn van de gemeenschap bevorderden”, merkt Obschonka op. “We denken dat deze culturele en sociale invloeden, geworteld in de verfijnde Romeinse levenswijze, een blijvend effect hebben gehad op de psychologische en sociale kenmerken van deze regio’s.” De langdurige effecten kunnen vervolgens worden verklaard door het vermogen van mensen om culturele vooruitgang steeds verder te ontwikkelen. “Elke generatie verfijnt en verbetert wat ze erft”, aldus Obschonka.
Deze studie laat zien hoe cruciaal het is om de oude geschiedenis te bestuderen om te begrijpen waarom er nog steeds verschillen zijn in geluk, gezondheid en persoonlijkheid vandaag de dag. “Geschiedenis vormt ons op manieren die we vaak over het hoofd zien”, concludeert Obschonka. “Regionale verschillen in geluk, gezondheid en persoonlijkheid hebben vaak diepe historische wortels die door de eeuwen heen blijven doorwerken. Fysieke muren kunnen een grote impact hebben, omdat ze zich kunnen omzetten in blijvende, maar vaak onzichtbare, psychologische grenzen.”