Want bestaat het Antropoceen – het tijdperk dat de dominante invloed van de mens onderstreept en waarvan onderzoekers het bestaan aan de hand van een meer in Canada willen bewijzen – eigenlijk wel echt?
De aarde heeft sinds zijn ontstaan al vele tijdperken gekend. Denk aan het Trias, het Jura en het Krijt, waarin de dinosaurussen over de aarde dwaalden. En de Neanderthalers leefden tijdens het Pleistoceen. Op dit moment zitten we officieel in het Holoceen, een tijdperk dat al zo’n 11.700 jaar duurt. Een groep geologen is het hier echter niet meer mee eens. Want volgens hen zitten we al sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw in het zogenoemde Antropoceen: het tijdperk waarin de aarde ingrijpend door mensen is veranderd.
Antropoceen
De onderzoekers bepleiten dat er een nieuw geologisch tijdperk zou moeten worden uitgeroepen. Want het Holoceen zou als gevolg van de door menselijk handelen ontstane veranderingen in de atmosfeer, lithosfeer, biosfeer, cryosfeer en oceanen al decennia geleden overgegaan zijn in het Antropoceen. Al sinds 2009 verzamelt de werkgroep hiervoor bewijsmateriaal, dat gebruikt kan worden om het tijdstip in gesteentelagen te definiëren waarop de mens de geologie van de aarde onomkeerbaar begon te veranderen. Want het begin van een nieuw tijdperk moet per definitie wereldwijd in de aardlagen zichtbaar zijn – en ook in de toekomst nog te detecteren zijn.
Twaalf locaties
Uiteindelijk leidde de zoektocht tot twaalf veelbelovende locaties die het meest geschikt bleken om het begin van het Antropoceen kracht bij te zetten. Het is echter gebruikelijk om één plek als formele referentielocatie aan te wijzen. Na verschillende stemrondes zijn de onderzoekers erover uit. En de winnaar is… Crawford Lake, een meer in Canada.
Crawford Lake
Volgens het team bewijst Crawford Lake als geen ander dat het Antropoceen daadwerkelijk is aangebroken. Zo laat dit meer zien dat de mensheid de aarde ingrijpend en voorgoed heeft veranderd. Denk aan sporen van vervuiling, fossiele brandstoffen en plutonium (wat wijst op tests met kernwapens halverwege de vorige eeuw). “We zien dat het aardsysteem verandert,” aldus Jürgen Renn, directeur van het Max Planck Instituut voor Geoantropologie. “En die veranderingen zijn niet te begrijpen zonder rekening te houden met menselijke tussenkomst. We kunnen echt zien dat de mensheid een nieuwe aardbol heeft gecreëerd.”
Nieuw tijdperk
Kortom, de onderzoekers bepleiten dat er wereldwijd bewijs is van een enorme verschuiving sinds 1950. En dit omslagpunt in het aardsysteem is zo overtuigend, dat het met een nieuw tijdperk moet worden aangeduid. “Net zoals olie- en steenkoolafzettingen het Carboon zo’n 300 miljoen jaar geleden markeerden, zo laat de aanwezigheid van plastic polymeren en eeuwige chemicaliën, samen met kunstmatige radionucliden, onuitwisbare sporen achter van menselijke activiteiten op onze planeet,” zo reageert professor Crispin Halsall, hoogleraar milieu-organische chemie aan de Universiteit van Lancaster. Ook wetenschapper Jan Zalasiewicz, verbonden aan de Universiteit van Leicester, schaart zich aan die zijde. “Er is de afgelopen tien jaar veel bewijsmateriaal verzameld,” zegt hij. “En zonder enige twijfel is aangetoond dat het Antropoceen echt is. Massale menselijke invloeden hebben de aarde uit haar stabiele Holocene staat geduwd, naar een heter, vervuilder, meer biologisch gedegradeerde toestand die nog steeds snel evolueert. Onderscheidende aardlagen die deze veranderingen weerspiegelen, hebben zich al gevormd. En veel van deze planetaire veranderingen zijn in feite onomkeerbaar.”
Niet iedereen is overtuigd
Op basis hiervan wordt voorgesteld om het Antropoceen toe te voegen aan de geologische tijdschaal. Maar er is geen garantie dat dit ook daadwerkelijk wordt doorgevoerd. Niet alle wetenschappers zijn namelijk net zo overtuigd. Eerder lieten wetenschappers het Antropoceen al samenvallen met de industriële revolutie. Anderen nemen de eruptie van de vulkaan Tambora in 1815 en zijn klimatologische ramp als startjaar. En zo zijn er nog wel meer. “Mensen hebben het aardsysteem (land, oceaan en atmosfeer) al lang vóór de jaren vijftig beïnvloed en fundamenteel veranderd,” meent onderzoeker Alexander Farnsworth, verbonden aan de Universiteit van Bristol. “Dat gebeurde zelfs al toen natuurlijke omgevingen moesten wijken voor grootschalige landbouw.”
Plutonium
Bovendien vraagt Farnsworth zich af of het ontdekte plutonium wel over tijdschalen van miljoenen jaren bewaard zal blijven. “De vraag rijst of een geoloog die over tien miljoen jaar naar een sedimentaire kern kijkt, deze plutonium ‘piek’ zal zien,” zegt hij. “Ik denk het niet. Plutonium is geen stabiel element en heeft een halfwaardetijd (de tijd waarin het aantal radioactieve kernen is gehalveerd) van tussen de 87 en 24.065 jaar. Hierbij verandert plutonium in uranium, dat zelf een halfwaardetijd heeft van tussen de 24 en 700 miljoen jaar, en uiteindelijk vervalt in lood. Het is momenteel onzeker hoe zo’n aardlaag er wereldwijd uitziet op een tijdschaal van een miljoen jaar.”
Menselijk tijdperk
De onderzoeker trekt niet alleen het bestaan van het Antropoceen in twijfel, hij beweert zelfs dat we misschien niet eens een nieuw tijdperk nodig hebben dat het ‘menselijke tijdperk’ definieert. “We zijn slechts een rimpeling in de rivier,” betoogt hij. “Wat is het doel van het uitroepen van het Antropoceen tijdperk? Om ons bestaan te definiëren of om te laten zien hoe we het natuurlijke systeem hebben beïnvloed, of beide? Als er in honderd miljoen jaar nog een geavanceerde beschaving zou evolueren, zouden ze dan kunnen zeggen dat zo’n piek te wijten was aan een eerdere geavanceerde beschaving of zouden ze het gewoon interpreteren als een interessante natuurlijke variatie, zonder enig ander bewijs van ons bestaan?”
Het debat over het Antropoceen woedt al meer dan een decennium. En waarschijnlijk zal de discussie ook nog wel even voortduren. Het geeft dan ook de complexiteit aan van het definiëren van een nieuwe geologische periode. Heel veel tijd om erover na te denken, is er echter niet meer. Want tijdens het Internationaal Geologisch Congres in het Zuid-Koreaanse Busan, dat volgend jaar zal plaatsvinden, zal er definitief over de kwestie worden gestemd. Dan zal de knoop hoe dan ook worden doorgehakt.
