Voor het eerst hebben onderzoekers in kaart gebracht hoeveel zand er wereldwijd op jaarbasis uit zee wordt gehaald. Het blijkt om een enorme en bovendien nog altijd toenemende hoeveelheid te gaan.
Dat er zand en grind uit zee wordt gehaald, is geen geheim. Soms gebeurt dat om waterwegen op diepte te houden, soms om de kust op te hogen, maar heel vaak ook simpelweg omdat de bouw om zand verlegen zit. Maar hoeveel zand wordt er nu ongeveer, wereldwijd aan het water onttrokken? Dat was een goedbewaard geheim. Tot deze week. Want de Verenigde Naties lanceerden gisteren de Marine Sand Watch; een dataplatform dat monitort hoeveel zand, grind en klei er uit zeeën wereldwijd wordt gehaald.
Toename
En de eerste cijfers die het dataplatform onthult, liegen er niet om. Zo zou er elk jaar tussen de 4 en 8 miljard ton zand aan het water onttrokken worden. Dat is behoorlijk schokkend. Maar nog schokkender wordt het, als we – met behulp van hetzelfde dataplatform – kijken naar de hoeveelheid zand die tussen 2012 en 2019 uit het water werd gehaald. Dan moeten we namelijk concluderen dat de hoeveelheid zand die uit het water wordt verwijderd, alleen maar toeneemt.
Aanvullen
Die toename is verontrustend, omdat de zeeën geen onuitputtelijke bron van zand vormen. Op dit moment wordt de hoeveelheid zand die wij uit het water halen, nog gecompenseerd door de hoeveelheid zand die rivieren naar zee dragen. Maar aangezien rivieren op jaarbasis zo’n 10 tot 16 miljard ton aan zand naar zee voeren en de hoeveelheid zand die wij aan het water onttrekken rond de 6 miljard ton zit en groeiende is, komt het moment waarop wij meer zand aan mariene omgevingen onttrekken dan er op jaarbasis wordt aangevoerd, met rasse schreden dichterbij.
Lokaal
Daarbij moet worden opgemerkt dat dat het verhaal is op wereldwijd niveau. Zoomen we wat verder in en kijken we naar de zandextractie op lokaal niveau, dan moet geconcludeerd worden dat er gebieden zijn waar nu reeds meer zand uit zee wordt gehaald dan de rivieren kunnen aanvoeren.
Op tal van plekken wereldwijd krijgt zand niet eens de kans om de zee te bereiken, omdat het ervoor al uit de rivier wordt gehaald. Dat speelt wereldwijd, maar komt vooral ook in derdewereldlanden voor, zo vertelde onderzoeker Matthieu de Schipper eerder aan Scientias.nl. “De zandwinning is daar veel minder goed gereguleerd. Het komt dan ook wel voor dat mensen met een truck naar een rivier rijden en er zand opladen voor een bouwproject.”
Gevolgen
Dat er zand uit zee wordt gehaald, is zorgwekkend. Op korte termijn zorgt het bijvoorbeeld voor een verstoring van het ecosysteem. Niet alleen doordat er zand – met daartussen ook tal van kleine organismen – verdwijnt, maar ook doordat daarbij grote, lawaaiige schepen worden ingezet om het zand op te zuigen en te transporteren.
Klimaatverandering
Maar ook op lange termijn kan de zandextractie grote nadelige gevolgen hebben, zo waarschuwen onderzoekers. Bijvoorbeeld doordat voortdurende onttrekking van zand aan het water het herstel van ecosystemen onmogelijk maakt. Of omdat het zand dat nu wordt weggehaald in de nabije toekomst – door meer en intensere stormen en een stijging van de zeespiegel – heel hard nodig blijkt om de kust te versterken. Of we krijgen spijt dat we het zand hebben weggehaald, omdat het op een later moment onmisbaar blijkt voor de bouw van windturbines op zee.
De boodschap van de Verenigde Naties is dan ook duidelijk: we moeten zand meer gaan waarderen. Ja, het is een belangrijk bouwmateriaal dat we nodig hebben om bijvoorbeeld beton en glas te maken. Maar het is meer dan dat. Het is een thuis voor een breed scala aan organismen – van planten tot dieren – en speelt een cruciale rol in het handhaven van de biodiversiteit en in standhouden van ecosystemen waar ook wij mensen van afhankelijk zijn. En dus is voorzichtigheid op zijn plaats. Het in kaart brengen van de zandextractie is dan ook nog maar de opmaat naar meer. Want nu we de omvang van het probleem kennen, dient de echte uitdaging zich aan: op een verantwoorde manier met zand omgaan.
