Ooit liepen we natuurlijk op blote voeten, maar dat bleek toch niet zo praktisch, dus inventief als de mens is, bedacht hij lang geleden al een oplossing: schoenen. Alleen gebeurde dat wellicht niet pas 6000 jaar geleden, zoals altijd gedacht, maar mogelijk al véél eerder, namelijk tussen de 75.000 en 150.000 jaar geleden.
Tot nu toe dachten we dat in Europa mensen sinds 6000 jaar een vorm van schoeisel hebben. In Zuid-Afrika zouden mensen tot 2000 jaar geleden zelfs nog nooit op iets van schoenen hebben gelopen. Maar sporen van fossielen die zijn gevonden aan de Zuid-Afrikaanse kust vertellen een heel ander verhaal: mensen droegen al veel langer een soort slippers om over het strand te lopen. Dit betekent dat onze soort al veel eerder over complexe cognitieve vaardigheden beschikte dan gedacht.
Fatale verwondingen
“We namen allemaal aan dat mensen gewoonlijk blootvoets liepen”, begint onderzoeker Bernhard Zipfel van de Zuid-Afrikaanse Wits University. “Maar de zuidelijke Kaapse Kust had in die tijd hele scherpe rotsen. Het is logisch dat mensen een vorm van schoenen droegen om hun voeten te beschermen. Honderdduizend jaar geleden kon een verwonding aan je voeten fataal aflopen”, legt de onderzoeker uit.
Maar wat de mensen in de Steentijd precies voor schoeisel hadden is niet met zekerheid te zeggen, omdat leer en plantaardig materiaal allang zijn afgebroken. En dus gingen de onderzoekers op zoek naar andere sporen, zoals voetafdrukken van mensen die niet blootvoets waren. Daar zijn er tot nu toe niet veel van gevonden. Er zijn slechts vier plekken met voetafdrukken van meer dan 30.000 jaar oud, allemaal in West-Europa.
Analyse van voetafdrukken
Daarom kan zogenoemd ichnologisch onderzoek uitkomst bieden. Daarbij wordt niet gekeken naar volwaardige fossielen, maar naar de sporen daarvan. Het kan leiden tot nieuwe inzichten in de geschiedenis van de beschaving én helpen om bewijs te vinden van voetafdrukken die door mensen zijn gezet, die op wat voor manier dan ook hun voeten bedekten. Door de voetafdrukken te analyseren kunnen we meer te weten komen over het gedrag, de interactie en de beweging van de vroege mensen.
Op basis van dit onderzoek denkt Zipfel, die ook podoloog is, dat mensen in die tijd slippers droegen, of zoals ze in Zuid-Afrika zeggen: plakkies. Dit komt ook overeen met recent archeologisch bewijs dat de San, of Bosjesmannen, in zuidelijk Afrika sandalen droegen. “Het was belangrijk voor deze schoenen dat ze allerlei weersomstandigheden konden doorstaan”, aldus Zipfel.
De proef op de som
De onderzoekers besloten om zelf het primitieve schoeisel in elkaar te flansen. Daarmee zijn ze vervolgens heen en weer gaan lopen over dezelfde stranden als waar de eerste mensen overheen wandelden. Dat deden ze in de regen en in de zon, zodat ze hun sporen konden onderzoeken in zowel droog als nat zand. Zo kon het onderzoeksteam de echte sporen van 70.000 tot 150.000 jaar oud vergelijken met door de computer bewerkte afbeeldingen van hun eigen voetstappen. “Er waren geweldige correlaties”, vertelt Zipfel.
Belangrijke hub
De conclusie is dat er minstens drie plekken zijn met sporen langs de Kaapse zuidkust die zijn gemaakt door mensen die iets van schoenen droegen. “Hoewel ons bewijs niet eenduidig is, zijn we desalniettemin erg blij met onze ontdekkingen. We hebben een bijdrage geleverd aan het onderzoek naar wanneer mensen schoenen zijn gaan dragen.” Dat gebeurde dus volgens de onderzoekers veel eerder dan gedacht. “Ons onderzoek wijst uit dat de regio in het zuiden van Afrika voor een lange tijd een belangrijke hub is geweest voor de ontwikkeling van cognitieve en praktische vaardigheden”, besluit Zipfel.
