En dat blijkt te komen door een onverwachte koeling van het oceaanwater.
In het noordoosten van Groenland ligt de 79° N Gletsjer, die de grootste drijvende gletsjertong van het land herbergt. Deze ijsmassa is, net als veel andere gletsjers, ernstig in gevaar door de opwarming van de aarde. Dit komt omdat warm water uit de Atlantische Oceaan ijs van onderaf doet smelten. En de gevolgen daarvan zijn verstrekkend. Als de ijsstroom die de 79° N gletsjer van ijs voorziet volledig smelt, kan dat de zeespiegel met maar liefst één meter verhogen. Onderzoekers hebben in een nieuwe studie echter iets opvallends ontdekt: tussen 2018 en 2021 is de temperatuur van het water onder de gletsjertong gedaald. En dat ondanks de aanhoudende opwarming van de oceaan in de regio gedurende de afgelopen decennia.
De Nioghalvfjerdsgletsjer, ook bekend als de 79° N gletsjer vanwege zijn ligging op de 79ste breedtegraad noord, bevindt zich in het uiterste noordoosten van Groenland. Deze gletsjer heeft een drijvende gletsjertong van 80 kilometer lang en 20 kilometer breed. Het is een van de laatste drie gletsjers met een drijvende ijstong. Hoewel het in het verleden leek alsof hij zeer stabiel was, is in de afgelopen decennia gebleken dat het ijs snel dunner wordt.
Onder de 79° N Gletsjer bevindt zich een grot waar oceaanwater binnenstroomt. En dit water is tegenwoordig dus ineens aanzienlijk kouder. “We waren verrast door deze plotselinge afkoeling,” vertelt hoofdauteur van de studie Rebecca McPherson. “Dat heeft er met name mee te maken dat we een langdurige opwarming van de oceaan hebben waargenomen in de aanvoer naar de gletsjer. Doordat het oceaanwater in de gletsjergrot kouder werd, werd er in deze periode minder warmte onder het ijs getransporteerd, wat betekende dat de gletsjer langzamer smolt.”
Studie
Dit is opmerkelijk. Want waar komt dit koude water onder de gletsjer vandaan, terwijl de temperaturen in de omliggende oceaan blijven stijgen? Om dit te onderzoeken, verzamelden de onderzoekers gegevens van 2016 tot 2021 met behulp van een oceanografische meetboei. Deze boei registreerde voortdurend verschillende parameters, zoals de temperatuur en stroomsnelheid van het zeewater aan de voorkant van de 79° N Gletsjer, waar het water de grot binnenkomt. En de bevindingen zijn opvallend. Want terwijl de temperatuur van het Atlantische water in het begin steeg en in december 2017 een hoogtepunt van 2,1 graden Celsius bereikte, daalde deze vanaf begin 2018 ineens met 0,65 graden Celsius.
Oorsprong
Het team slaagde er vervolgens in om de oorsprong van deze tijdelijke afkoeling te achterhalen. “We konden de bron terugvoeren naar de Framstraat en de uitgestrekte Noorse Zee,” legt McPherson uit. “Met andere woorden, veranderingen in de circulatie van deze afgelegen wateren kunnen een directe impact hebben op de smelting van de 79° N Gletsjer.”
Atmosferische blokkade
De lagere watertemperaturen in de Framstraat waren te wijten aan een bepaald atmosferische proces, wat ook wel atmosferische blokkade wordt genoemd. Dit is een weersituatie waarbij een hogedrukgebied langdurig op één plek blijft hangen, waardoor de normale luchtstromen worden verstoord. Dit gebeurde ook boven de Framstraat: verschillende blokkades boven Europa lieten meer koude lucht uit het noordpoolgebied door naar de Noorse Zee. Hierdoor vertraagde het water uit de Atlantische Oceaan dat naar het noordpoolgebied stroomde, waardoor het onderweg meer afkoelde dan gebruikelijk. Het afgekoelde water stroomde vervolgens door de Framstraat naar het continentale plat van Groenland en de 79° N Gletsjer. Het gehele proces, van het ontstaan van de atmosferische blokkades tot de instroom van het koelere Atlantische water in de gletsjergrot, duurde twee tot drie jaar.
Meerjarig
Al met al toont de studie aan dat atmosferische blokkades er dus voor kunnen zorgen dat ernstig bedreigde Groenlandse gletsjers tijdelijk minder smelten. Hoewel de temperatuur van het omringende oceaanwater door klimaatverandering blijft stijgen, kan veranderde atmosferische circulatie koude stromingen naar Groenland sturen, waardoor de smeltsnelheid van gletsjers tijdelijk wordt verminderd. De onderzoekers geloven overigens dat dit niet iets zeldzaams is. “We denken dat atmosferische blokkades een belangrijke factor blijven in de meerjarige koelperioden in de Noorse Zee,” vermoedt McPherson. “Ze zorgen voor de atmosferische en oceanische omstandigheden die de temperatuurveranderingen in het water van de Atlantische Oceaan beïnvloeden. En dit heeft ook effect op de gletsjers in noordoost Groenland.” Waarom? Omdat het noordwaarts stromende water niet alleen verder het noordpoolgebied binnendringt, waar het de omvang en dikte van het zee-ijs verandert. Ongeveer de helft van dit water buigt in de Framstraat naar het westen, waar het de smelting van de gletsjers in Groenland beïnvloedt.
Polarstern
De onderzoekers blijven de verdere ontwikkelingen nauwgezet in de gaten houden. “In de zomer van 2025 gaan we terug naar de 79° N Gletsjer met het onderzoeksschip Polarstern,” vertelt McPherson. “We hebben al opgemerkt dat de watertemperaturen in de Framstraat weer licht stijgen en we zijn benieuwd of dit zal leiden tot een toename in de smelting van de gletsjers.”
Om beter te kunnen voorspellen wat de toekomst van de 79° N Gletsjer zal zijn, is het belangrijk te begrijpen wat de veranderingen veroorzaakt. “Onze studie biedt nieuwe inzichten in het gedrag van de gletsjers in noordoost Groenland binnen een veranderend klimaat,” concludeert McPherson. “Dit zal helpen om de voorspellingen over de stijgende zeespiegel te verbeteren.”
