En dat terwijl mensen zich eerder om bekenden bekommeren. Een opvallend verschil tussen twee verwanten, dat vermoedelijk is ontstaan door verschillen in de leefomgeving.
Wanneer je een goede vriend of vriendin ziet huilen, zul je die waarschijnlijk eerder troosten dan een vreemde. Toch is bij bonobo’s, die samen met chimpansees de nauwst aan de mens verwante apensoort is, het tegenovergestelde waar. Het is een opvallend en opmerkelijk verschil tussen bonobo’s en mensen, die op andere vlakken veel kenmerken en zelfs sociaal gedrag delen. Wat ligt hieraan ten grondslag?
Bonobo’s staan bekend als de meest vredelievende mensaap. Qua uiterlijk lijken bonobo’s sterk op chimpansees – ze werden vroeger ook wel dwergchimpansees genoemd – maar hun sociale organisatie en gedrag zijn heel anders. Zo zijn chimpansees een stuk competitiever. Daarnaast staan bij chimpansees de mannetjes aan het hoofd van een groep, terwijl bij bonobo’s de vrouwtjes dominant zijn en de leiding hebben.
In een ver, ver verleden leefde er een soort mensaap die de voorouder zou worden van drie apensoorten die nog altijd bestaan: de bonobo, de chimpansee en de mens. Wetenschappers bestuderen graag het gedrag en andere kenmerken van bonobo’s en chimpansees, om zo ook meer inzicht te krijgen in onze eigen evolutie. In een nieuwe studie besloot Evy van Berlo de evolutionaire basis van emoties bij mensen en nauw aan ons verwante mensapen te bestuderen. Dit deed ze door te kijken naar hoe bonobo’s en mensen reageren op afbeeldingen van soortgenoten met verschillende gezichtsuitdrukkingen. De resultaten zijn verschenen in het vakblad Emotion van de American Psychological Association.
Stip
Voor het onderzoek trainde Van Berlo bonobo’s in de Apenheul om op een stip op een scherm te drukken. Na het aanraken van de stip verschenen er kortstondig twee afbeeldingen; zowel van bonobo’s uit dezelfde groep, als van vreemde soortgenoten. Sommige afgebeelde bonobo’s keken neutraal, terwijl andere een bepaalde emotie lieten zien, zoals bang of speels. Achter één van deze twee afbeeldingen verscheen vervolgens opnieuw een stip die de apen zo snel mogelijk moesten aanraken. Het idee hierachter is dat apen waarschijnlijk sneller de stip aanraken die verschijnt achter de foto die onmiddellijk de aandacht trekt.
Mensen
Vervolgens was het de beurt aan mensen. Menselijke bezoekers van de Apenheul kregen eenzelfde scherm en stip voorgeschoteld, met daarop foto’s van onbekenden of een persoon waarmee ze die dag de dierentuin bezochten, die neutraal, blij, bang of boos keken. Ook hierbij werd met name gelet op de reactietijd. Want hoe korter de reactietijd, hoe meer aandacht de op dat moment getoonde foto had getrokken.
Overeenkomsten
Nadat de onderzoekers beide experimenten met elkaar hadden vergeleken, komen ze tot enkele interessante ontdekkingen. Allereerst blijkt dat zowel mensen als bonobo’s sneller reageren op foto’s van soortgenoten die emotie tonen. “Dit is ook wat we hadden verwacht,” zegt Van Berlo. “Dit past bij het feit dat we allebei sociale diersoorten zijn.”
Verschil
Toch was er ook een opmerkelijk verschil. “Mensen zijn voornamelijk gericht op emotioneel geladen foto’s van mensen die we kennen,” zegt Van Berlo. “Maar de aandacht van bonobo’s gaat juist uit naar emotioneel geladen foto’s van voor hen onbekende bonobo’s.” Deze ontdekking bevestigt dat bonobo’s met een moeilijk woord een ‘xenofiel’ diersoort is. Dit betekent dat ze zich meer aangetrokken voelen tot onbekende dan bekende soortgenoten. Zo zullen ze, anders dan mensen, sneller voedsel delen met een vreemde dan met een bekende bonobo.
Verklaring
Hoe het kan dat twee naaste verwanten die zoveel gemeenschappelijke delers hebben, op dit punt verschillen? “We vermoeden dat dit een evolutionair verschil is dat is ontstaan door verschillen in leefomgeving,” verklaart Van Berlo. “Bonobo’s leven in een relatief stabiele ecologische omgeving in Congo, waar genoeg voedsel voor handen is. Waarschijnlijk is onder die omstandigheden het vreedzaam omgaan met vreemden voordelig. Vroege mensen daarentegen leefden in rondtrekkende groepen die onderling om voedsel moesten concurreren. Onder zulke omstandigheden is het evolutionair gezien waarschijnlijk gunstiger om individuen uit je eigen groep voor te trekken boven onbekenden.”
Een volgende stap is om de studie te herhalen met andere mensapen. “Op die manier kunnen we onze theorie (het belang van de leefomgeving voor de evolutionaire ontwikkeling van de houding ten opzichte van vreemden) toetsen,” zegt Van Berlo. “Bij chimpansees zou ik bijvoorbeeld verwachten dat zij wel meer geïnteresseerd zijn in de emoties van bekende soortgenoten dan in de emoties van vreemden.” Of chimpansees inderdaad op dit vlak meer op ons lijken dan bonobo’s, zal uit dit vervolgonderzoek moeten blijken.
