Het wordt te warm, te nat of te droog: voor veel dieren (en mensen) is klimaatverandering een ramp. Een nieuwe studie toont aan dat zeker 3500 soorten bedreigd worden door de opwarming van de aarde. Maar hoe groot de risico’s precies zijn, is nog steeds onduidelijk.
“We staan aan het begin van een existentiële crisis voor de wilde dieren op aarde”, zegt hoofdonderzoeker William Ripple van Oregon State University. “Tot nu toe waren overexploitatie en verandering van habitat de belangrijkste oorzaken van biodiversiteitsverlies, maar naarmate de klimaatverandering toeneemt, verwachten we dat dit een derde grote bedreiging voor de dieren op aarde wordt.”
Meer dan 70.000 soorten onderzocht
Ripple, een vooraanstaande hoogleraar ecologie, en zijn collega’s in de VS en Mexico gebruikten openbare biodiversiteitsdata om 70.814 soorten uit 35 bestaande klassen te onderzoeken. Ze deelden de soorten in op de mate waarin ze risico lopen door klimaatverandering zoals beoordeeld door de International Union for Conservation of Nature, de internationale organisatie die ook de Rode Lijst van bedreigde diersoorten samenstelt.
De onderzoekers ontdekten dat ten minste een kwart van de soorten in zes verschillende klassen wordt bedreigd door klimaatverandering. Het gaat om spinachtigen, chilopoden (duizendpoten), anthozoën en hydrozoën (ongewervelde zeedieren die verwant zijn aan kwallen en koralen). Kleinere percentages van soorten uit andere klassen lopen ook direct gevaar door het opwarmende klimaat.
“We maken ons vooral zorgen over ongewervelde dieren in de oceaan, die de meeste warmte van klimaatverandering absorberen”, vertelt Ripple. “Deze dieren worden steeds kwetsbaarder door hun beperkte vermogen om zich te verplaatsen en snel te ontsnappen aan ongunstige omstandigheden.”
Kettingreactie
Er kan massale sterfte ontstaan door extreme weersomstandigheden zoals hittegolven, droogte, overstromingen en bosbranden. “De kettingreactie van meer en meer massale sterfgevallen beïnvloedt waarschijnlijk ook de feedbackloops van de koolstofcyclus en de nutriëntenkringloop”, aldus Ripple. “Deze effecten hebben vermoedelijk ook weer impact op de interactie tussen soorten. Denk aan predatie, concurrentie, bestuiving en parasitisme, die van vitaal belang zijn voor het functioneren van ecosystemen.”
De afname van 90 procent van de weekdierpopulaties langs de kustlijn van Israël door de escalerende watertemperaturen laat zien hoe gevoelig ongewervelde dieren zijn, legt hij uit. Andere voorbeelden zijn de dood van miljarden ongewervelde dieren in getijdengebieden tijdens de hittegolf van 2021 in het noordwesten van de Stille Oceaan en het catastrofale afsterven van koralen in 29 procent van het Groot Barrièrerif na een extreme hittegolf op zee in 2016.
4 miljoen zeekoeten
De massale sterfte blijft ook niet beperkt tot ongewervelde dieren, merkt Ripple op. In 2015 en 2016 stierven ongeveer 4 miljoen zeekoeten voor de westkust van Noord-Amerika van de honger door een veranderd voedselweb (het netwerk van voedselrelaties tussen verschillende organismen in een ecosysteem) veroorzaakt door een extreme hittegolf op zee.
Dezelfde hittegolf veroorzaakte een afname van 71 procent van de Pacifische kabeljauw door een daling van het aantal prooidieren. En hittegolven op zee hebben waarschijnlijk een rol gespeeld bij de dood van zo’n 7000 bultruggen in het noorden van de Stille Oceaan.
Nauwelijks iets bekend
Nog meer reden tot zorg is dat er nog maar weinig bekend is over het risico van klimaatverandering voor in het wild levende dieren. Van de meeste klassen (66 van 101) zijn nog geen soorten beoordeeld door de IUCN en de 70.814 soorten die nu zijn bestudeerd vertegenwoordigen slechts 5,5 procent van alle beschreven wildsoorten die op dit moment leven.
“Onze analyse is bedoeld als een eerste poging om het klimaatrisico voor wilde diersoorten te beoordelen”, aldus Ripple. “Inzicht in het risico is cruciaal om weloverwogen beleidsbeslissingen te nemen. We hebben een wereldwijde database nodig met de massale sterfte door klimaatverandering voor diersoorten in alle ecosystemen en een versnelling van de beoordeling van soorten die momenteel genegeerd worden.”
De Rode Lijst
De Rode Lijst van bedreigde diersoorten van de IUCN, merkt de hoogleraar op, is vooral gericht op gewervelde dieren, die minder dan 6 procent van de diersoorten op aarde uitmaken. “Er is behoefte aan een frequentere beoordeling van klimaatrisico’s voor álle soorten en meer kennis over het aanpassingsvermogen”, besluit Ripple.
