Steeds meer mensen onder de 50 krijgen darmkanker en dat is niet geheel te verklaren door een ongezondere leefstijl. Onderzoekers hebben nu mogelijk een andere oorzaak gevonden: colibactine.
Colibactine is een bacterieel gif dat wordt geproduceerd door bepaalde bacteriestammen van Escherichia coli die zich in de dikke darm en het rectum bevinden. Dit gif is in staat om DNA te veranderen. De wetenschappers van de University of California San Diego denken nu dat blootstelling aan colibactine in de vroege kinderjaren het risico op darmkanker voor je 50ste vergroot.
Mutatiepatronen als historische data
De nieuwe studie, gepubliceerd in Nature, analyseerde 981 genomen van darmkankerpatiënten in 11 landen. Sommigen kregen de ziekte al op jonge leeftijd, andere pas later in hun leven. Ook hadden ze gezien hun leefstijl een verschillend risico op de ziekte.
De bevindingen laten zien dat colibactine specifieke patronen van DNA-mutaties achterlaat in de darmen, die 3,3 keer zo vaak voorkwamen bij volwassenen onder de 40 met beginnende darmkanker als bij patiënten die na hun 70ste de diagnose kregen. “Deze mutatiepatronen zijn een soort historische gegevens in het genoom. Ze wijzen erop dat blootstelling aan colibactine op jonge leeftijd een drijvende kracht is achter de ziekte”, zegt hoofdauteur Ludmil Alexandrov, hoogleraar aan UC San Diego.
Ziekte voor oude mensen
Eerder onderzoek liet al zien dat mutaties door colibactine voorkwamen bij 10 tot 15 procent van de dikkedarmkankerpatiënten, maar daarbij werd ofwel geen onderscheid gemaakt in leeftijd, ofwel enkel gekeken naar oudere mensen. Voor het eerst is nu de blootstelling aan colibactine bij jongere kankerpatiënten onderzocht.
Dikkedarmkanker werd ooit beschouwd als een ziekte voor oude mensen, maar het neemt nu in minstens 27 landen snel toe onder jongeren. Het aantal gevallen bij volwassenen onder de 50 is de afgelopen 20 jaar elk decennium ongeveer verdubbeld. Als de huidige trends zich voortzetten, zal darmkanker naar verwachting in 2030 de belangrijkste doodsoorzaak door kanker onder jongvolwassenen zijn.
Leefstijl geen verklaring
Tot nu toe zijn de redenen voor deze stijging onbekend. Jongere mensen bij wie darmkanker wordt vastgesteld, hebben vaak geen familiegeschiedenis van de ziekte en weinig bekende risicofactoren zoals obesitas of hoge bloeddruk. Daardoor speculeren wetenschappers al langer dat er mogelijk verborgen milieufactoren of microbiële blootstelling aan ten grondslag ligt.
Deze nieuwe studie laat nu zien dat dat wellicht ook het geval is. Volgens de onderzoekers beginnen de schadelijke effecten van colibactine al vroeg: bij kinderen onder de 10 jaar. Het onderzoek laat ook zien dat colibactine-gerelateerde mutaties ongeveer 15 procent uitmaken van wat bekendstaat als APC-drivermutaties – enkele van de eerste genetische veranderingen die de ontwikkeling van darmkanker direct bevorderen.
“Als iemand één van deze drivermutaties opdoet tegen de tijd dat hij 10 jaar oud is”, legt Alexandrov uit, ”kan hij tientallen jaren voorlopen op het ontwikkelen van darmkanker en het krijgen op 40-jarige leeftijd in plaats van 60.”
Stille moordenaars
Met andere woorden, colibactine-producerende bacteriën kunnen in stilte de darmen van kinderen koloniseren, moleculaire veranderingen in hun DNA initiëren en mogelijk de weg bereiden voor darmkanker lang voordat er symptomen optreden. Alexandrov waarschuwt echter wel dat geen causaal verband is aangetoond, al bieden zijn bevindingen wel een sterke ondersteuning voor de hypothese.
Zijn team is ook al heel lang bezig met dit soort onderzoek. Door systematisch mutatiepatronen in duizenden kankergenomen te catalogiseren, hebben de onderzoekers nieuwe oorzaken van kanker kunnen identificeren, die eerder onder de radar bleven. “Niet elke omgevingsfactor of elk gedrag dat we bestuderen, laat een spoor achter in ons genoom”, legt Alexandrov uit. “Maar we hebben ontdekt dat colibactine er één is die dat wel kan. In dit geval blijkt de genetische afdruk sterk verband te houden met colorectale kanker bij jongvolwassenen.”
Veel nieuwe vragen
De ontdekking roept een heleboel nieuwe vragen op. Hoe worden kinderen blootgesteld aan colibactineproducerende bacteriën en wat kan er gedaan worden om die blootstelling te voorkomen of te verminderen? Zijn bepaalde omgevingen, diëten of leefgewoonten bevorderlijker voor de productie van colibactine? Hoe kunnen mensen erachter komen of ze deze mutaties al hebben? Kunnen bepaalde probiotica schadelijke bacteriestammen veilig elimineren? Allemaal vragen die in vervolgonderzoek beantwoord moeten worden.
Het kan ook zijn dat veel meer vormen van kanker hun oorsprong vinden in milieu- of microbiële blootstellingen vroeg in het leven, lang voordat de diagnose wordt gesteld. “Dit verandert de manier waarop we over kanker denken”, besluit Alexandrov. “Het gaat misschien niet alleen om wat er op volwassen leeftijd gebeurt – kanker kan mogelijk worden beïnvloed door gebeurtenissen in de jeugd, misschien zelfs al in de eerste jaren.”
Dát darmkanker vaker dan vroeger voorkomt bij mensen onder de 50 is wel duidelijk, maar over de oorzaken bestaat discussie. Eerder schreven we namelijk over een studie, die overgewicht en alcoholgebruik als grote boosdoeners aanwees. “De belangrijkste factoren die bijdragen aan de stijging onder jonge mensen zijn overgewicht, obesitas en gerelateerde gezondheidsaandoeningen, zoals een hoge bloedsuikerspiegel en diabetes”, verklaarde onderzoeker professor Carlo La Vecchia van de Universiteit van Milaan destijds. “Bijkomende redenen zijn de toename van overmatig alcoholgebruik in Centraal en Noord-Europa en een afname van de hoeveelheid lichaamsbeweging.” In de huidige studie wordt dat echter weersproken. Het blijft dus nog enigszins een raadsel hoe het precies zit.
