Mensen experimenteren er thuis al jaren mee, maar de wetenschap ontdekt nu ook de potentie van medicinale cannabis.
Nederlanders in het buitenland krijgen nog wel eens de vraag of ze wiet bij zich hebben. Nee, Nederland staat zeker niet alleen bekend om haar molens en tulpen, maar ook om haar cannabis. Veel Nederlanders hebben dan ook wel eens een jointje gerookt, of spacecake gegeten. Maar naast recreatief gebruik van cannabis groeit het medicinale gebruik ervan de laatste jaren explosief. Medicinale cannabis lijkt veel potentie te hebben, zo ziet ook de wetenschap. En bepaalde vormen van medicinale cannabis die eerst alleen nog op recept verkrijgbaar waren, kun je nu al makkelijk kopen bij een simpele drogisterij. Groeit het medicinale gebruik van cannabis niet te hard? En wat zijn hiervan de risico’s? Scientias.nl sprak hierover met dr. Arno Hazekamp. Hij promoveerde op het gebied van farmaceutisch onderzoek naar medicinale cannabis en is oprichter van een adviesbureau voor de cannabisindustrie, regelgevers en medische professionals: Hazekamp Herbal Consulting.
Medicinale cannabis
Als we naar de potentie van medicinale cannabis kijken zijn er momenteel voor verschillende aandoeningen redelijk sterke aanwijzingen dat cannabis echt uitkomst lijkt te bieden. Hazekamp zegt: “Er zijn een aantal dingen die cannabis goed kan. Bij sommige aandoeningen werkt cannabidiol (CBD, zie kader) goed, bij andere juist tetrahydrocannabinol (THC, zie kader). Als we kijken naar wat THC doet, dan hebben we het over het verminderen van chronische pijnklachten en het leveren van palliatieve zorg aan mensen die zeer ernstig ziek zijn. Denk dan aan patiënten met aids of kanker. THC zorgt er dan bijvoorbeeld voor dat deze patiënten beter slapen, meer eetlust hebben en minder overgeven. Dus het vermindert echt de randverschijnselen en symptomen van hun ziekte waar ze zich echt beroerd door voelen. Dat zijn echt twee dingen waarvan behoorlijk sterk is aangetoond dat THC dit kan. Wetenschappers onderzoeken momenteel ook de potentie van CBD tegen epileptische aanvallen. CBD lijkt namelijk redelijk goed te werken bij bepaalde vormen van epilepsie bij kinderen. De combinatie van THC en CBD samen is vooral geschikt voor het verminderen van spasmen bij patiënten met multiple sclerose (MS). Dat is inmiddels zeer goed beschreven in de wetenschappelijke literatuur.” Medicinale cannabis heeft dus zeker potentie. Na deze aandoeningen, waarvan dus behoorlijk sterk is aangetoond dat medicinale cannabis helpt, volgt een hele waslijst aan aandoeningen waarvan men beweert dat cannabis helpt. Maar daarvan ontbreekt op dit moment nog een sterke wetenschappelijke onderbouwing. Er is dus nog genoeg te doen.
Recreatief vs. medicinaal
Maar er zijn ook een heleboel mensen die cannabis recreatief gebruiken. Hazekamp legt uit dat iedere cannabisplant mogelijk medicinaal kan zijn, zo ook de soorten die men recreatief gebruikt. Hij zegt: “Cannabis is een plant met een medicinale werking, maar er zijn wel talloze soorten cannabis. En je moet dus uitzoeken welke specifieke cannabisplant bij welke ziekte kan helpen.” Tussen een cannabisplant voor recreatief gebruik en een cannabisplant voor medicinaal gebruik zit dus in de basis geen verschil. Maar er zit wel een groot verschil in de manier waarop recreatieve en medicinale cannabis verwerkt worden. Hij legt uit dat er bij de productie van medicinale cannabis een heleboel komt kijken. “Voor het ontwikkelen van medicinale cannabis gaat het dus niet zozeer alleen om de cannabisplant zelf, maar ook om de kwaliteit. In Nederland kweken we cannabis voor medicinale doeleinden op een manier dat er geen rommel in zit, zoals pesticiden, schimmels of zware metalen. Helaas gebruiken illegale cannabistelers nog wel eens dat soort troep om de groei van de cannabisplanten zo snel mogelijk te laten verlopen. In Nederland telen we medicinale cannabis in een gecontroleerde ruimte, waar ze de kwaliteit van de planten controleren en daarnaast een gestandaardiseerd verwerkingsproces hanteren.” zegt Hazekamp. In het lab draait het dus om kwaliteit en standaardisatie, en dat zijn de twee belangrijkste basiseisen voor het maken van medicijnen. Wanneer je een medicijn voorgeschreven hebt gekregen, of zelf koopt in de apotheek, wil je er iedere keer zeker van zijn dat het medicijn hetzelfde werkt. Precies hierom controleren laboratoria de samenstelling van medicijnen en maken zij gebruik van gestandaardiseerde methoden om ze te produceren. En juist die aspecten ontbreken wanneer je een cannabisplant bijvoorbeeld in een coffeeshop koopt, in plaats van in een apotheek op recept. Hazekamp zegt: “Wanneer je naar een coffeeshop gaat, is het dus eigenlijk een soort Russische roulette. Je weet dan niet precies wat je krijgt en dat brengt risico’s met zich mee. De kwaliteit kan variëren en daarom kunnen de effecten telkens anders uitpakken.”
Ontsporende hype
Maar los van het verwerkingsproces, vallen er een heleboel verschillende producten onder de term medicinale cannabis. Verscheidene fabrikanten, farmaceuten en zelfs mensen thuis maken namelijk van alles van cannabis. En al deze producten moet je op een andere manier gebruiken. Wanneer we spreken over medicinale cannabis, is het daarom belangrijk om te weten over welk product we het precies hebben en hoe we dat product precies gebruiken. We moeten voorkomen dat we de effecten van al deze verschillende producten op één grote hoop gooien onder de noemer medicinale cannabis. Deze effecten kunnen namelijk sterk variëren. Eerst was het populair om cannabis te roken, maar gezien de gezondheidseffecten van roken raden artsen en coffeeshops af om dit te doen. Een alternatief is tegenwoordig om de cannabis te inhaleren met behulp van verdampers. Voordeel hiervan is dat de werkzame stoffen via de longen direct in het bloed opgenomen worden en daarom snel effect hebben. Daarnaast maken mensen ook allerlei soorten huidcrèmes van cannabis en smeren dat op de plek waar ze de werkzame stoffen nodig hebben. Maar de bekendste en sterkst in populariteit groeiende vorm van medicinale cannabis zijn misschien wel de oliën: THC-olie en CBD-olie. Hazekamp zegt: “Zo’n olie slik je door en wanneer je dat doet, doen de organen zoals de maag, darmen en lever allerlei dingen met die stoffen in de olie. Je stofwisseling bepaalt uiteindelijk wat er in je bloed komt en dat is dus iets anders dan dat je hebt ingeslikt.”
Er zijn dus een heleboel verschillende producten met ieder een eigen werkingsmechanisme, waar we allemaal rekening mee moeten houden. En dat is lastig. De markt groeit als kool en verkopers willen graag een graantje meepikken in de hype. Hazekamp zegt: “Eerst, toen het alleen nog in plant-vorm verkocht werd, gingen er in de orde van 10.000 mensen naar de apotheek om daar een cannabisplant op recept te kopen. Daarbij kwamen de mensen die een cannabisplant in een coffeeshop kochten, omdat een arts het niet wilde voorschrijven, of omdat ze niet wisten dat het op recept verkrijgbaar was, of omdat ze simpelweg niet met een arts over cannabis wilden praten. Van die groep weten we niet zo goed hoeveel medicinale gebruikers er zijn. Nu met CBD-olie is de markt nog veel meer gegroeid. Wanneer je in je omgeving rond gaat vragen, ben je waarschijnlijk nooit meer dan twee mensen verwijderd van een flesje CBD-olie.” Momenteel ontbreekt een duidelijke wetgeving en daar maken fabrikanten gretig gebruik van. Ook zijn er oplichters die simpelweg geld willen verdienen aan de hype. Hazekamp vond in zijn studies dat er in sommige CBD-oliën minder CBD zit dan aangegeven staat op de verpakking, of dat ze soms zelfs helemaal geen CBD bevatten. Eigenlijk weet je alleen in de apotheek waar je precies aan toe bent, hoewel bepaalde fabrikanten nu ook steeds betere kwaliteit kunnen leveren. De CBD-olie is nu ongelooflijk populair, maar Hazekamp benadrukt dat we het niet als een simpel voedingssupplement moeten zien.
Risico’s
Het feit dat het rigoureus in de markt is gezet betekent namelijk helaas niet dat het geheel zonder risico’s is. “Aangezien CBD-olie in een glimmend potje met een mooie sticker erop in de winkel ligt, denken mensen dat helaas al gauw. Ze denken gelijk dat het goed voor ze is. Of het grote gebruik van CBD-olie onder de categorie ‘baat het niet, dan schaadt het niet’ valt, weten we helaas over jaren pas. We kunnen niet tegelijkertijd aan de ene kant zeggen dat het onschuldig is en daarom verkopen als zelfzorgmiddel en aan de andere kant zeggen dat het een heel heftig middel is, dat werkt als geen enkel ander medicijn meer werkt.”
De samenstelling van de medicinale cannabis die te verkrijgen is in de apotheek is volledig gecontroleerd en is niet verontreinigd met pesticiden, schimmels of zware metalen. De apotheek controleert dit zelf en daarnaast controleren onafhankelijke laboratoria dit nogmaals steekproefsgewijs. De overheid zorgt er zo voor dat de medicinale cannabis die in de apotheek verkrijgbaar is veilig is. Dat is de cannabis uit de coffeeshop daarentegen, of andere bronnen, niet. Hazekamp zegt: “In die cannabis of in die verwerkte producten kan van alles en nog wat zitten. Voor het kweken van de cannabis gebruiken telers in veel gevallen namelijk van allerlei chemicaliën om beestjes en schimmels weg te houden. Met THC-olie is het mogelijk nog erger. De wetgeving rond CBD-olie is vaag, maar het maken van THC-olie is illegaal. Hierom doen die telers dat allemaal stiekem in achterkamertjes. Niemand kijkt daar op toe. De kwaliteit van die producten is niet te garanderen en ook de veiligheid is niet gecontroleerd.” Gelukkig zijn steeds meer fabrikanten van CBD-olie zich bewust van deze zaken. Ook de overheid begint in te zien dat er duidelijke regels nodig zijn, zowel in Nederland als het buitenland.
Daarnaast is het gebruik van medicinale cannabis niet geheel zonder risico. Hazekamp zegt: “CBD is niet verslavend, maar THC kan wel degelijk verslavend zijn. Je hebt steeds meer vormen van verslaving, zoals lichamelijke en geestelijke verslaving. Maar je kunt ook verslaafd zijn aan bijvoorbeeld Facebook, dat is iets dat tien jaar geleden ondenkbaar was. Je kunt dat zelfs meten in de hersenen, de chemie van je hersenen verandert dan. Iets vergelijkbaars gebeurt er met THC. Je hebt lichte afhankelijkheid, of een zwaardere verslaving.” Medicinale cannabisproducten die THC bevatten zouden dus voor verslaving kunnen zorgen. Daar moeten we dus een beetje op beducht zijn.
En veelvoudig gebruik, zoals bij een verslaving, kan zorgen voor erg vervelende bijwerkingen. Een vervelende bijwerking is bijvoorbeeld heftig braken. Hazekamp legt uit dat er dan iets in de hersenen fout gaat en dat dat het heftige braken veroorzaakt. Maar ook vertelt hij dat grootgebruikers eerder geïrriteerd kunnen raken of last kunnen krijgen van slaapproblemen. Deze bijwerkingen lijken misschien relatief onschuldig, maar er zijn ook ernstigere bijwerkingen. “Er treden soms ook heftige bijwerkingen op, zoals een psychose of andere psychische problemen. Het is daarom dus wel degelijk verstandig om in sommige gevallen een arts mee te laten kijken. Bovendien zouden er misschien interacties kunnen optreden met andere medicijnen. Mensen die ernstig chronisch ziek zijn, gebruiken soms talloze verschillende medicaties door elkaar en we weten niet wat er gebeurt als we daar ook nog eens cannabis aan toe gaan voegen. Het is bijna niet te doen om alle interacties tussen die middelen te beoordelen, maar het gaat heus niet altijd goed.”
Maar door de olie-hype zijn we gewend geraakt aan medicinale cannabis. Dat leidt onder andere tot scheutig gebruik van CBD-olie, maar dit zou wel degelijk gevolgen kunnen hebben. CBD is werkzaam in ons lichaam vanwege ons endocannabinoïde systeem (zie kader). Dit systeem speelt een belangrijke rol in allerlei lichaamsprocessen, zoals de ontwikkeling van ons brein. En deze processen wil je niet in de war gooien. Maar mogelijk loop je dat risico wel wanneer je heel veel CBD-olie gebruikt voor bijvoorbeeld iets waarvan nog niet sterk is aangetoond dat het helpt. Het is daarom nooit verkeerd om bepaalde vormen van medicinale cannabis, zoals CBD-olie, onder toezicht van een arts te gebruiken. Een arts kan met je meedenken over wat op een bepaald moment in een bepaald stadium van een aandoening mogelijk het beste is. Hazekamp zegt: “Ik denk wel dat vormen van medicinale cannabis steeds meer van laatste keus middel opschuift naar het eerder proberen van medicinale cannabisvormen en in sommige gevallen zelfs als eerste. Maar dat kan natuurlijk pas veilig als cannabis zich weet te gedragen als modern geneesmiddel. We weten nu nog te weinig. Welke plant heb je nodig? Welke stoffen heb je nodig en in welke verhouding? Wat is de gepaste dosering? Hoe gedraagt het zich in combinatie met andere medicijnen? En dat moeten we voor talloze verschillende aandoeningen uitzoeken. Dat is lastig. Maar het is natuurlijk niet gek dat patienten die nu ziek zijn, daar niet op willen wachten. Het is dus een lastige situatie.”
Cannabis heeft een effect op ons lichaam, vanwege ons endocannabinoïde systeem. Dit systeem speelt onder andere een belangrijke rol in de ontwikkeling van ons brein tijdens onze jeugd. Het systeem zit diep in onze hersenen ingeworteld. Maar het is ook belangrijk voor ons hongergevoel, onze pijnsensatie, onze gemoedstoestand en ons geheugen. Momenteel zijn er twee receptoren bekend die ons endocannabinoïde systeem reguleren, CB1 en CB2. CB1 komt voornamelijk in ons zenuwstelsel voor, dus ook in de hersenen. CB2 zit voornamelijk in het immuunsysteem. THC bindt direct aan CB1 en zorgt er zo voor dat je je high voelt, maar CBD bindt niet direct aan een van de receptoren. CBD beïnvloedt het endocannabinoïde systeem, door de vorm van de CB1 receptor te veranderen. Zo zorgt CBD ervoor dat THC minder makkelijk kan binden. Dit zorgt ervoor dat je minder bijwerkingen ondervindt van THC.
Een extra zorgelijk punt is dat ouders steeds eerder CBD-olie aan hun kinderen geven wanneer zij lijden aan epilepsie of kanker. Voorheen probeerden ouders dit als laatste redmiddel, maar door de vele positieve berichten op internet willen sommige ouders hun kinderen het middel gelijk geven en niet eerst andere bewezen veilige medicatie proberen. Hazekamp zegt: “Het endocannabinoïde systeem zit vooral heel erg diep in je hersenen ingeworteld en bepaalt hoe hersenen bij kinderen zich ontwikkelen. Ons endocannabinoïde systeem stuurt hoe onze hersenen zich opbouwen en bepaalt zo de architectuur van onze hersenen. Dus ik heb er ook best wel moeite mee om dan te geloven dat kinderen die een heleboel CBD binnenkrijgen, geen effecten zullen ondervinden op de ontwikkeling van hun brein. Deze kinderen zijn nu nog niet volwassen, dan pas kunnen we de effecten ervan zien. Over een jaar of tien kunnen we zien hoe die kinderen terecht gekomen zijn. Het is een beetje een tijdbom en ik hoop dat het goed gaat, maar laten we er vooral niet te lichtzinnig over doen.”
Potentie
Er is daarom nog veel meer onderzoek nodig. Een belangrijk onderdeel van dit onderzoek is het uitvogelen van de werkingsmechanismen van de stoffen in de cannabisplant in het menselijk lichaam. Hazekamp zegt: “Op die manier hebben we ook geleerd van opium. Het was eerst een gigantisch maatschappelijk probleem met nare verslavingen. Maar toen we erachter kwamen hoe het werkingsmechanisme in elkaar zat, kwamen we erachter dat opium pijnstillend kan werken. En daar hebben we nu onze sterkste pijnstillers zoals morfine aan te danken. Toen wetenschappers gingen onderzoeken waarom mensen zich high voelen door cannabis, kwamen ze erachter dat het invloed had op ons endocannabinoïde systeem. Inmiddels hebben we ontdekt dat we dit systeem zodanig kunnen manipuleren met stoffen uit de cannabisplant dat we eetlust kunnen stimuleren in patiënten met aids, botgroei kunnen stimuleren en chronische pijn kunnen verminderen. Wanneer we meer te weten komen over de werkingsmechanismen van verschillende stoffen in de cannabisplant, kunnen we gerichter behandelingen ontwikkelen gebaseerd op de cannabisplant. Het begin hierin is gemaakt, maar momenteel is het nog alsof je met hagel schiet en probeert wat te raken. Dat kan en moet natuurlijk beter.”
Al met al lijkt cannabis daadwerkelijk uitkomst te bieden bij ernstige ziektes, zoals MS, kanker en aids en lijkt dit ook het geval te zijn voor epilepsie. Toch moeten we nog niet te lichtzinnig zijn wat betreft het gebruik van medicinale cannabis. Cannabisplanten en verwerkte cannabisproducten die niet uit de apotheek komen, kunnen namelijk verontreinigd zijn met chemicaliën, pesticiden, schimmels en zware metalen. Ook is de productie niet gestandaardiseerd, waardoor de samenstelling en daarmee de effecten keer op keer kunnen verschillen. Daarnaast kan medicinale cannabis ons endocannabinoïde systeem beïnvloeden. Dit kan invloed hebben op verscheidende lichaamsprocessen die je niet in de war wilt brengen. Maar onderzoek naar de werkingsmechanismen van stoffen in cannabisplanten kan uitkomst bieden. Ze kunnen ervoor zorgen dat wetenschappers medicijnen kunnen ontwikkelen die zeer specifiek te werk gaan en de rest van het endocannabinoïde systeem met rust laten. Maar tot we zo ver zijn is het aan te raden altijd met een arts te overleggen wanneer je cannabis medicinaal gebruikt of wilt gebruiken. Hazekamp zegt: “Met mijn onderzoek hoop ik er in de toekomst achter te komen welke stoffen we precies uit welke soort cannabisplant moeten halen en in welke vorm we dat het beste kunnen toedienen bij verschillende soorten aandoeningen. Maar laten we tot die tijd vooral niet te snel naar medicinale cannabis grijpen. Maar je moet het zeker ook niet volledig laten liggen.”