Hoewel sommige haaiensoorten de massa-extinctie ook niet na konden vertellen, bleef de diversiteit onder haaien toch vrij stabiel.
Zo’n 66 miljoen jaar geleden vond misschien wel de bekendste massa-extinctie plaats. Een planetoïde-inslag luidde toen de ondergang van alle niet-vliegende dinosaurussen in. En betekende tevens het einde voor grote mariene reptielen, zoals mosasaurussen en plesiosaurussen. Maar hoe verging het de haaien? Puur gekeken naar hun diversiteit niet per se heel slecht, zo blijkt nu uit een nieuw onderzoek.
Diversiteit
Wetenschappers analyseerden 1239 gefossiliseerde haaientanden die tussen 83,6 miljoen en 56 miljoen jaar oud waren. Ze keken daarbij met name naar de morfologie van de tanden, die weer iets vertelt over de diversiteit onder de haaien. “We weten van eerdere studies dat veel haaien- en roggensoorten aan het einde van het Krijt uitstierven,” vertelt onderzoeker Mohamad Bazzi aan Scientias.nl. “Sterker nog: hele haaienfamilies (zoals Anacoracidae, Archaeolamnidae en Serratolamnidae) zijn tijdens de massa-extinctie verdwenen. Maar wat we nu ontdekt hebben, is dat hoewel de extinctie duidelijk invloed had op verschillende haaiengroepen (bijvoorbeeld op het gebied van het aantal soorten), de gebeurtenis niet resulteerde in een vergelijkbaar verlies aan morfologische diversiteit.”
Uitsterven en floreren
Hoe is dat mogelijk? Het is eigenlijk vrij eenvoudig. Sommige haaiensoorten stierven uit. Het gaat daarbij met name om haaien met driehoekige tanden. Het is waarschijnlijk te herleiden naar het uitsterven van hun prooidieren. Tegelijkertijd doen andere haaien het na die massa-extinctie weer heel goed. Denk bijvoorbeeld aan haaien uit de Odontaspididae-familie die niet alleen floreerden, maar – tegelijkertijd met de diversificatie van hun prooidieren – ook steeds diverser werden. “Hierdoor bleef de diversiteit onder haaien dus relatief stabiel.”
Complexe reactie
Het is iets wat we vaker zien gebeuren in het fossiel archief, zo stelt Bazzi. “De rijkdom binnen een groep neemt af, maar dat heeft niet direct impact op de morfologische variatie. We kunnen aan de lijst met organismen die op zo’n complexe manier op een massa-extinctie reageren nu ook de haaien toevoegen.”
Tanden
Voor het onderzoek bogen de wetenschappers zich zoals gezegd over gefossiliseerde tanden. Die zijn er genoeg, omdat haaien gedurende hun leven tanden verliezen en aanmaken. Daarnaast blijven ze ook vrij goed bewaard. Dat laatste kan niet gezegd worden van de rest van het lichaam van de haai. “Waar het skelet van zoogdieren en vogels uit botten bestaat, is het skelet van haaien gemaakt van kraakbeen dat al snel na de dood van een haai uiteenvalt.” De tanden zijn harder, waardoor die wel bewaard kunnen blijven. En hoewel het slechts een klein stukje van hun lichaam is, kunnen deze tanden ons toch veel vertellen over het dieet van (uitgestorven) haaien en de rol die ze in hun ecosystemen vervulden. “Wat wij hebben aangetoond is dat de diversiteit op het gebied van dentale morfologie er niet op wijst dat er sprake was van het ineenstorten van hun ecologische rol of de niche die ze opvulden. Veel haaien met grote lichamen en driehoekige tanden werden onevenredig hard door de extinctie geraakt, maar andere grote haaien overleefden en floreerden zelfs na de extinctie.” En daarmee was de massa-extinctie voor haaien lang niet zo’n dramatische gebeurtenis als voor veel andere gewervelden.
Het roept natuurlijk de vraag op of haaien misschien ook vandaag de dag meer kunnen hebben dan gedacht. “Wat onze resultaten suggereren is dat de morfologische variatie die haaien typeert, ondanks dat sommige soorten door toedoen van één van de meest vernietigende gebeurtenissen in de geschiedenis van de aarde, niet heel erg veranderde,” aldus Bazzi. “Het laat in zekere zin zien hoe opmerkelijk weerbaar veel haaiensoorten in tijden van rap optredende veranderingen in hun leefomgeving zijn.” Tegelijkertijd moeten we niet vergeten dat er ook veel haaien verdwenen zijn. Bovendien is de situatie van 66 miljoen jaar geleden niet vergelijkbaar met de situatie van vandaag de dag. “De bedreigingen waar haaien nu mee te maken hebben, zijn ongeëvenaard en misschien nog wel veel groter dan 66 miljoen jaar geleden. Met de snelheid waarmee onze oceanen worden leeggehaald en vernietigd, is het lastig te voorspellen wat het lot van de haaien gaat zijn.”
