De wetenschap ligt onder vuur. Niet alleen in de door Trump gerunde VS, maar wereldwijd. Tijd voor actie!
De Amerikanen bedachten het. De rest van de wereld besloot mee te doen. We hebben het over de March for Science die volgend weekend in zo’n 500 steden wereldwijd – waaronder Amsterdam – plaats zal vinden. Talloze mensen zullen de straat op gaan om zich hard te maken voor ongehinderd en onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek dat de waardering krijgt die het verdient.
VS
Dat de Amerikanen zich zorgen maken over de wetenschap zal weinigen verbazen. Hun nieuwe president Donald Trump lijkt er namelijk een sport van te maken de wetenschap – en de feitelijke informatie die deze reproduceert – openlijk in diskrediet te brengen. Bevindingen die het resultaat zijn van jarenlang gedegen wetenschappelijk onderzoek trekt hij openlijk in twijfel. Onderzoeksinstituten die niet binnen zijn politieke agenda passen worden grotendeels wegbezuinigd of het zwijgen opgelegd. En zelfs het woord ‘feit’ is sinds Trump aan de macht is niet zo eenduidig meer. Er blijkt sinds de inauguratie van Trump namelijk ook zoiets te bestaan als ‘alternatieve feiten’.
Van de VS naar Hongarije en Turkije
Met dat in het achterhoofd is een March for Science in Washington geen gek verschijnsel. Maar ook in Nigeria, Zuid-Korea, Australië, India, China en Nederland zullen komend weekend mensen de straat opgaan. Is er ook in die landen dan reden tot zorg? Maarten Frens, hersenonderzoeker aan de Erasmus University en één van de initiatiefnemers van de March for Science in Amsterdam, denkt van wel. Want in steeds meer landen komt de wetenschap onder druk te staan. “Het is een trend die je overal ziet. In Hongarije wil de overheid universiteiten gaan sluiten. In Turkije zitten academici al thuis, omdat hun universiteiten reeds gesloten zijn.” En omdat de wetenschap een internationaal gebeuren is, worden de klappen die in het buitenland vallen ook elders gevoeld, legt Frens uit. “Zo zijn er bijvoorbeeld Nederlandse onderzoekers die samenwerken met wetenschappers in Turkije. Die collega’s kunnen niet meer naar hun universiteit en daardoor komt ook de Nederlandse wetenschapsagenda in gevaar.”
Nederland
Tegelijkertijd wordt ook in Nederland aan de stoelpoten van de wetenschap gezaagd. “Hier hoor je mensen steeds vaker zeggen dat wetenschap ook maar een mening is. En een tijdje geleden werd in de Tweede Kamer een motie ingediend waarin men voorstelde om te onderzoeken wat de politieke voorkeur van wetenschappers is. Het achterliggende idee was dat daar wel uit zou blijken dat wetenschappers linkser zijn dan gemiddeld. En de daarin doorklinkende ondertoon is dan natuurlijk dat politici het advies van ‘linkse’ universiteiten vooral niet al te serieus moeten nemen.” De motie werd aangenomen, maar is nooit uitgevoerd.
Verhaspelde cijfers
Binnen sommige vakgebieden zijn onderzoekers er wellicht al aan gewend geraakt dat ze zichzelf en hun bevindingen moeten verdedigen. Zo ligt de klimaatwetenschap bijvoorbeeld vrijwel constant onder vuur. Maar ook onderzoekers in andere vakgebieden merken dat ‘alternatieve feiten’ hoogtij vieren en wetenschappelijke bevindingen al te gemakkelijk aan de kant worden geschoven. “Zo zie je bijvoorbeeld dat steeds meer mensen kritisch zijn over vaccinaties,” stelt Frens. “En in debatten over immigratie en integratie worden cijfers verhaspeld zodat ze de ideeën van de debater onderschrijven.” Het is een kwalijke zaak, vindt Frens. “In een democratie wordt gedebatteerd over beleidsvoorstellen. Maar dat kan alleen op basis van betrouwbare feiten. En die komen in toenemende mate onder druk te staan.”
Startschot
En daarom gaat Frens op 22 april op de barricaden. En hij hoopt natuurlijk dat velen zich bij hem voegen. “Als je de wetenschap lief hebt en je vindt dat debatten op basis van feiten gevoerd moeten worden, dan heb je een goede reden om erbij te zijn.” De gedroomde uitkomst van die manifestatie? “Ik hoop natuurlijk dat wanneer mensen op 23 april wakker worden de schellen van hun ogen vallen en ze plotseling zien waar het werkelijk over gaat. Maar ik verwacht eerlijk gezegd niet dat dat gebeurt. Ik zie de mars meer als een startschot. Het startschot voor de herwaardering van de wetenschap.” Want Frens is er zeker van dat velen zich niet realiseren hoe groot de rol van de wetenschap is. En hoe belangrijk het is dat de wetenschap die rol ongehinderd kan blijven vervullen. “Het is heel moeilijk om iets aan te wijzen in de samenleving waar de wetenschap niet bij betrokken is. Neem de levensverwachting. Die is de afgelopen anderhalve eeuw verdubbeld, mede doordat we nu weten hoe we infectieziekten kunnen voorkomen en behandelen. En elke keer dat je op je telefoon of in de auto gebruik maakt van GPS, doe je een beroep op de relativiteitstheorie,” somt Frens op.
Hoe de toekomst van die allesbepalende wetenschap eruit ziet? Misschien wel somberder dan we ons nu realiseren. “Ik maak me grote zorgen,” erkent Frens. “Als we het tij niet keren, wordt het van kwaad tot erger en zitten we ook in de Europa binnen de kortste keren met de equivalent van de Trump Administration opgescheept. Een regering die actief databases deletet die niet stroken met het beleid, instituten kort en de wetenschap tot een politiek instrument maakt. In de VS hebben we gezien hoe snel die kan ontstaan.”