Voordat huiselijk geweld plaatsvindt, is de controle vaak al in volle gang. Hoe dat precies werkt, is uitgebreid beschreven in een nieuwe studie van de University of Cambridge.
Mannen die hun partner mishandelen, gebruiken volgens onderzoeker Mags Lesiak een geraffineerde mix van intense liefde, emotionele wreedheid en gedeelde trauma’s om een diepe psychologische afhankelijkheid te creëren, een zogenaamde traumaband.
“Het is een geraffineerde daderstrategie. Ze gebruiken liefde als wapen om een vorm van psychologische gevangenschap te creëren”, zegt Lesiak, die promoveert aan het Institute of Criminology in Cambridge. “We leggen uit hoe het kan dat vrouwen zo sterk aan hun mishandelaar verbonden zijn, zelfs als er helemaal geen fysiek of financieel geweld aan te pas komt.”
Twee gezichten
Voor haar onderzoek, dat deze week is gepubliceerd in het vakblad Violence Against Women, sprak Lesiak met achttien vrouwen die langdurig slachtoffer waren van huiselijk geweld. Het zijn economisch zelfstandige vrouwen, die bijvoorbeeld als arts of docent werken en die hun toxische relatie inmiddels hebben beëindigd. Toch voelen veel van hen nog altijd de drang om terug te keren naar hun ex-partner. De parallellen in hun verhalen zijn verbijsterend. “De patronen van manipulatie, grooming en dwang waren zo consistent dat het leek alsof al deze vrouwen over dezelfde man spraken”, vertelt Lesiak.
Beloning en straf
Ze beschrijft hoe deze daders zich eerst presenteren als de ideale partner: charmant, toegewijd en liefdevol. Die fase wordt vaak gevolgd door vernedering, controle en uiteindelijk fysiek geweld, willekeurig afgewisseld met tederheid en excuses. “Het past precies in het patroon van beloning en straf, een klassiek kenmerk van grooming”, legt Lesiak uit.
“Veel vrouwen vertelden over ‘love bombing’ in het begin. Ze waren zo intens gelukkig in de eerste weken dat latere relaties zonder misbruik er totaal bij verbleekten.” Die afwisseling tussen betovering en pijn maakt de slachtoffers volgens haar wanhopig. Ze doen er alles aan om het eerdere beeld van hun partner te herstellen: ze hunkeren naar de ‘zielsverwantschap’ van het begin.
Valse intimiteit
Bijna alle vrouwen in het onderzoek hadden zelf trauma’s uit hun jeugd, zoals verwaarlozing of seksueel misbruik. Hun partners speelden daar doelbewust op in. Ze deelden zogenaamd openhartige verhalen over hun eigen moeilijke jeugd om valse intimiteit te creëren. “De daders zetten in op een gedeeld trauma om misbruik te rechtvaardigen, afhankelijkheid te kweken en verantwoordelijkheid te ontlopen”, aldus Lesiak. Soms werden die persoonlijke verhalen later juist als wapen ingezet: slachtoffers werden bespot om hun kwetsbaarheid of vernederd in gezelschap.
Wat veel vrouwen beschrijven, lijkt op een verslaving. “Ik vind het ongemakkelijk om er zo over te spreken en schrijven, maar ik moet het taalgebruik van de deelnemers respecteren. Ze spraken letterlijk over verslaving en begeerte”, zegt Lesiak. Sommige vrouwen vergeleken hun drang om contact te zoeken met het verlangen naar een harddrug. Drie van hen verhuisden zelfs naar een andere stad om de verleiding uit de weg te gaan.
“Mishandelaars zorgen ervoor dat hun partners euforische pieken en diepe dalen ervaren”, aldus de onderzoeker. “Dat zorgt voor een krachtig beloningssysteem in het brein. Je zou het kunnen vergelijken met een gokautomaat. Een gevaarlijk spel vol onvoorspelbare winst, plots verlies en groeiend zelfverwijt.”
Andere therapieën
Volgens Lesiak moet de hulpverlening de focus verleggen en andere therapieën aanbieden. “Het idee van ‘codependentie’ suggereert dat een slachtoffer deels zelf verantwoordelijk is, alsof er iets kapot is of iets masochistisch schuilt in haar”, stelt ze. “Maar huiselijk geweld gaat niet over slachtofferpathologie. Het gaat over daderstrategie.”
Ze pleit ervoor dat politie, therapeuten en hulpverleners leren om niet-fysieke vormen van gevangenschap te herkennen, zoals de ‘liefdespartner met twee gezichten’. “Alle menselijke relaties hebben elementen van zorg, volharding en soms pijn in zich”, besluit Lesiak. “Maar mishandelaars creëren moedwillig een band, die ze kunnen gebruiken als instrument van controle, door cycli van liefde en wreedheid te combineren met het uitbuiten van gedeeld trauma.” Wat op liefde lijkt, kan soms het geraffineerde begin zijn van jarenlang machtsmisbruik.
