Wetenschappers hebben het oudste bewijs ontdekt voor een meteorietinslag die daadwerkelijk een mensenleven heeft geëist.
Hoe groot is de kans dat je sterft doordat een planetoïde of komeet op aarde inslaat? Bijzonder klein. Maar het kan wel gebeuren. Dat blijkt maar weer eens uit oude documenten die onderzoekers hebben uitgespit. In de documenten staat namelijk het opmerkelijke verhaal genoteerd van twee mannen die op 12 augustus 1888 op een heuvel in het hedendaagse Irak stonden, toen er op die heuvel een meteoriet insloeg. Ze werden geraakt door rondvliegend materiaal en de ene man overleed ter plekke. De andere man raakte ernstig gewond.
Oudste bewijs
Het is een opmerkelijk verhaal, dat nu, meer dan 130 jaar later, opnieuw boven is komen te drijven. En de boeken ingaat als het oudste bewijs voor een meteorietinslag die een mens doodde en een mens verwondde. Dat is te lezen in het blad Meteoritics & Planetary Science.
De documenten
De auteurs van het artikel baseren zich op documenten die deel uitmaken van de staatsarchieven van de moderne republiek Turkije. De betreffende documenten stammen uit de periode van het Ottomaanse Rijk, dat op het hoogtepunt het huidige Turkije, maar ook delen van Noord-Afrika, Europa en Azië bestreek. Het uitspitten van die documenten viel nog niet mee. Ze zijn namelijk geschreven in oud-Turks. “Een soort mix van Perzisch en Arabisch,” zo vertelt onderzoeker Ozan Ünsalan aan Scientias.nl. Om de wel reeds gedigitaliseerde teksten toch vrij snel door te kunnen scannen, werden ze eerst vertaald naar het moderne Turks. En vervolgens zochten onderzoekers in de teksten naar de Turkse tegenhangers van specifieke kernwoorden, zoals ‘meteoriet’ en ‘vuurbol’ en ‘stenen uit de lucht’.
Het eerste en tweede document
Het resulteert in de ontdekking van drie documenten die allemaal handelen over de opmerkelijke gebeurtenis die plaatsvond op die ene heuvel, op 12 augustus 1888. Het eerste document is geschreven door Mustafa Faik, gouverneur van Sulaymaniyah, de regio waarin de meteorietinslag plaatsvond. Faik beschrijft de gebeurtenissen zeer gedetailleerd en onthult onder meer dat de inslag niet alleen een mensenleven kostte, maar ook gewassen vernietigde. Het epistel van Faik is gericht aan het paleis van sultan Abdülhamit II. Daar komt de brief in handen van Ahmed Munir Pasha, een man die wij vandaag de dag zouden omschrijven als de minister van binnenlandse zaken. Hij vat de gebeurtenissen nog eens kernachtig samen in een tweede document, dat vervolgens naar de sultan wordt gestuurd, met als doel hem te informeren en om advies te vragen.
Reactie van de sultan
Een reactie van de sultan op het verzoek van zijn minster van binnenlandse zaken, konden de onderzoekers niet vinden. Maar ze sluiten zeker niet uit dat er in de archieven nog een reactie van de sultan verstopt zit. Ze wijzen er daarbij op dat slechts een deel van de paperassen uit deze periode gedigitaliseerd is.
Stukjes meteoriet?
Wat de onderzoekers wél vonden, was een derde document dat opnieuw een korte samenvatting van de gebeurtenissen geeft. Het document is opnieuw geschreven door Ahmed Munir Pasha en onthult bovendien dat de minster van binnenlandse zaken ‘een stuk steen’ naar de grootvizier Kâmil Pasha heeft gestuurd. Mogelijk gaat het om delen van de betreffende meteoriet.
Betrouwbaar
Aan de authenticiteit van de documenten hoeven we niet te twijfelen, zo stelt Ünsalan. “De bronnen zijn betrouwbaar, omdat het om officiële documenten gaat, ondertekend door lokale overheden, zoals gouverneurs en zelfs grootviziers. En deze documenten zijn zorgvuldig bewaard gebleven.”
Verrassend?
En daarmee vormen de documenten zonder enige twijfel het oudste, zeer betrouwbare bewijs voor een meteorietinslag met een voor een mens dodelijke afloop. Dat er historische documenten zijn die melding maken van dergelijke gebeurtenissen, heeft Ünsalan niet eens zozeer verrast. Wat hem wel verrast heeft? “Dat het zo gedetailleerd beschreven staat.”
Ünsalan is ervan verzekerd dat in historische archieven nog veel meer van dit soort verhalen te vinden zijn. De grote uitdaging is om ze op te sporen. Want dat kan – zeker als de documenten niet in het Engels geschreven zijn – behoorlijk lastig zijn. Toch kan het lonen om op zoek te gaan naar historische documenten die melding maken van meteorietinslagen. “Deze documenten kunnen ons helpen om meteorieten en het mogelijke gevaar dat ze voor mensen en ons leefgebied vormen, beter te begrijpen,” stelt Ünsalan.
Tsjeljabinsk
Dat meteorietinslagen an sich niet zeldzaam zijn, staat vast. Dagelijks wordt de aarde bekogeld door enorme hoeveelheden puin en stof. De meeste puindeeltjes verbranden in de atmosfeer en bereiken het oppervlak nooit. Maar de wat grotere exemplaren kunnen hun reis door de atmosfeer overleven. De kans dat ze ook daadwerkelijk mensen doden of verwonden is gelukkig klein. De laatste keer dat een grote groep mensen door toedoen van een meteoriet gewond raakten, was in 2013. Toen explodeerde een ruimtesteen boven de Russische stad Tsjeljabinsk. De explosie en daaropvolgende schokgolf zorgden ervoor dat ramen sprongen en grofweg 1600 mensen door rondvliegend glas gewond raakten. In de jaren erna zijn op aarde nog heel wat meteorieten teruggevonden, maar geen enkele daarvan heeft mensen ook daadwerkelijk gedood of verwond.
Hewlett Hodges
Verder is het voor zover we weten nog maar één keer voorgekomen dat iemand daadwerkelijk door een neerstortende meteoriet geraakt is. De onfortuinlijke Ann Hewlett Hodges – woonachtig in het Amerikaanse Alabama – werd op 30 november 1954 door een meteoriet geraakt, maar kwam er met lichte verwondingen af. De steen die haar raakte, werd teruggevonden en wetenschappers konden bevestigen dat deze daadwerkelijk uit de ruimte afkomstig was. Hewlett Hodges beleefde haar moment of fame en dacht rijk te kunnen worden door de meteoriet aan een museum te verkopen, maar kwam bedrogen uit. Ze doneerde de steen uiteindelijk aan het Natuurhistorisch Museum van Alabama, waar deze nog altijd te bewonderen is. De media-aandacht – zowel voor de inslag zelf als voor de juridische strijd die Hewlet Hodges daarna met haar huurbaas voerde en die draaide om de vraag aan wie de meteoriet nu eigenlijk toebehoorde – had in de tussentijd zijn tol geëist. Hewlett Hodges en haar echtgenoot gingen uit elkaar en Hewlett Hodges kreeg een zenuwinzinking. Ze schijnt vooral mentaal nooit meer helemaal de oude te zijn geworden en stierf op 52-jarige leeftijd in een verpleegtehuis.
Zoeken naar de boosdoener
Hoe het is afgelopen met de man die in 1888 op een heuveltje door een meteorietinslag gewond raakte, blijft gissen. Ook het lot van de ruimtesteen die alle ellende veroorzaakte, blijft in nevelen gehuld. Maar dat laatste gaat misschien veranderen; Ünsalan en collega’s hebben goede hoop dat die meteoriet nog ergens op ontdekking ligt te wachten. Ze hebben in dezelfde archieven namelijk documenten gevonden waarin te lezen is dat fragmenten van meteorieten die op andere plaatsen en andere momenten in het Ottomaanse Rijk neerploften, naar wat vandaag de dag het Archeologisch Museum in Istanboel is, werden getransporteerd. Of ook de meteoriet die in 1888 op een heuvel in Sulaymaniyah toesloeg dat lot beschoren was, is niet met zekerheid te zeggen. Maar aangezien het derde document dat we hierboven beschreven naast een korte samenvatting van de gebeurtenissen in Sulaymaniyah ook melding maakt van het feit dat een stuk steen naar de grootvizier is verzonden, gaan onderzoekers er toch wel vanuit dat fragmenten zijn teruggevonden en met enige zorg zijn bewaard. Al met al een goede reden om eens in de archieven van het museum te duiken, aldus de onderzoekers. Mocht de ruimtesteen zich daar ophouden, verdient deze zeker een prominente plek in het museum. Het is dan immers de enige ruimtesteen op aarde waarvan we zeker weten dat deze een mens heeft gedood.
Hoewel een bundeling van de verhalen van Hewlett Hodges, de mannen in Sulaymaniyah en lotgenoten wellicht anders doet geloven, blijft de kans dat een kleine meteoriet precies op of in jouw nabijheid valt, bijzonder klein. Wie zich toch per se zorgen wil maken over rondvliegende ruimtestenen, richt die zorgen liever op de wat grotere exemplaren. Want die kunnen – vraag maar aan de dinosaurussen – écht voor een hoop ellende zorgen. Maar ook de kans dat zo’n grote jongen zijn weg naar het aardoppervlak weet te vinden, is gelukkig klein. Hoe klein precies? Professor Steven Nelson, verbonden aan Tulane University, rekende het in 2014 al een keertje door en moest concluderen dat de kans dat je door een meteorietinslag met slechts een lokale impact om het leven komt ongeveer 1 op 1,6 miljoen is. Het betekent heel concreet dat je een aanzienlijk grotere kans hebt om gedood te worden door de bliksem (1 op 135.000). De kans dat je sterft door een meteorietinslag met een wereldwijde impact, is volgens Nelson 1 op 75.000 en nog steeds kleiner dan de kans dat je sterft tijdens een vliegtuigcrash (1 op 30.000) of tornado (1 op 60.000). Al met al zijn er dus ook statistisch gezien genoeg andere dingen die veel zorgwekkender zijn dan een meteorietinslag (en waar de meesten van ons zich ondertussen geen seconde druk om maken).
