Nu het klimaat verder opwarmt, rukken muggen – waaronder muggen die tropische ziektes met zich meedragen – op naar nieuwe gebieden. En ook Europa ontkomt er niet aan.
Het klimaat in Europa verandert. We zien dat het steeds warmer wordt, waarbij verzengende hittegolven steeds vaker acte de présence geven. Ook hebben we vaker last van hevige overstromingen en worden de zomers langer en warmer. Al deze veranderingen zorgen voor gunstige omstandigheden voor invasieve muggensoorten, zoals de Gelekoortsmug (Aedes aegypti) en de Aziatische tijgermug (Aedes albopictus), die tropische ziektes verspreiden. Het aantal Europeanen dat een dergelijke door muggen verspreide ziekte opdoet, neemt dan ook fors toe.
Muggen
De Gelekoortsmug en de Aziatische tijgermug verspreiden verschillende ziektes. Dat komt doordat ze ziekmakende virussen met zich mee kunnen dragen. Als een mug die een virus draagt je steekt, kan het virus je bloedbaan binnenkomen, waardoor je ziek kunt worden. Chikungunya en knokkelkoorts worden bijvoorbeeld overgebracht door de Aziatische tijgermug. De Gelekoortsmug kan tevens chikungunya en knokkelkoorts overbrengen. Daarnaast draagt deze mug ook nog weleens het zikavirus, het gelekoortsvirus en het westnijlvirus.
Toename in Europa
Hoewel deze muggen eerst nog voornamelijk in de tropen vertoefden, zien we nu dat ze zich op veel nieuwe plekken vestigen, waaronder in Europa. De Aziatische tijgermug verspreidt zich op het Europese continent zelfs steeds verder noordwaarts en westwaarts. De Gelekoortsmug heeft zich bovendien sinds 2022 op Cyprus gevestigd – en zou zich vanaf daar gemakkelijk naar andere Europese landen kunnen verspreiden.
De mug rukt op
Kortom, de ziektedragende mug rukt in Europa op. Tien jaar geleden, in 2013, verscheen de Aziatische tijgermug nog in ‘slechts’ acht Europese landen en werden er 114 regio’s getroffen. Nu, in 2023, is de mug al in dertien landen gespot, met maar liefst 337 getroffen regio’s. “De afgelopen jaren hebben we een geografische verspreiding gezien van invasieve muggensoorten naar voorheen onaangetaste gebieden in Europa,” zegt Andrea Ammon, directeur van het Europees Centrum voor ziektepreventie en -bestrijding (ECDC). “Als dit zo doorgaat, kunnen we meer (sterf)gevallen verwachten door ziekten als knokkelkoorts, chikungunya en Westnijlkoorts. Inspanningen moeten dan ook gericht zijn op manieren om muggenpopulaties onder controle te houden, het toezicht te verbeteren en persoonlijke beschermingsmaatregelen af te dwingen.”
Ziekte- en sterftegevallen
Op dit moment loopt het aantal gevallen van Westnijlkoorts al gestaag op. Vorig jaar kregen maar liefst 1.133 Europeanen deze ziekte onder de leden, die uiteindelijk 92 mensenlevens eiste. Dit is het hoogste aantal gevallen sinds het piekjaar van de epidemie in 2018. Lokaal geworven gevallen werden gemeld door Italië (723), Griekenland (286), Roemenië (47), Duitsland (16), Hongarije (14), Kroatië (8), Oostenrijk (6), Frankrijk (6), Spanje (4), Slowakije (1) en Bulgarije (1). Met name Italië werd dus getroffen: nog nooit kregen zoveel Italianen het Westnijlkoorts onder de leden. Bovendien liepen er in 2022 71 Europeanen lokaal knokkelkoorts op, wat overeenkomt met het totale aantal gemelde gevallen tussen 2010 en 2021. Dit gebeurde in Frankrijk (65 gevallen) en Spanje (6 gevallen).
Westnijlkoorts wordt veroorzaakt door het westnijlvirus. Dit virus komt voor bij vogels en wordt overgebracht door muggen. Mensen, maar ook sommige zoogdieren zoals paarden, kunnen vervolgens besmet raken. In ongeveer 80 procent van de gevallen verloopt een infectie asymptomatisch. Zo’n 20 procent van de besmette mensen krijgt milde griepachtige symptomen zoals koorts, hoofdpijn en spierpijn. Slechts een zeer klein deel (1 procent) krijgt een ernstige ziekte, zoals hersenontsteking (encefalitis) of hersenvliesontsteking (meningitis). Met name ouderen lopen een groter risico om ernstige klachten te ontwikkelen, die in sommige gevallen zelfs fataal kunnen zijn. Er bestaat momenteel nog geen behandeling tegen de ziekte. Knokkelkoorts is een virale infectieziekte die veroorzaakt wordt door het denguevirus. De ziekte wordt overgedragen door Aedes-muggen (vooral Aedes aegypti wereldwijd en Aedes albopictus in Europa) die in en rond menselijke leefgebieden broeden. Knokkelkoorts is endemisch in meer dan 100 landen in Afrika, Noord- en Zuid-Amerika, Zuid- en Zuidoost-Azië en de westelijke Stille Oceaan. De incidentie van dengue is de afgelopen decennia wereldwijd enorm toegenomen.
Of deze door muggen overgedragen ziektes ook in Nederland zullen opdoemen? Dat zou kunnen, zo legde onderzoeker Ronald van Rij verbonden aan het Radboudumc enkele jaren geleden aan Scientias.nl uit. De voorspellingen zijn dat de tijgermug zich onder andere door klimaatverandering ook verder naar het noorden zal verspreiden. Daarom is het niet uit te sluiten dat de mug zich ook in Nederland zal vestigen. Wanneer dit staat te gebeuren is lastig te zeggen. De voorspellingen baseren zich op klimaatmodellen en dat zijn voorspellingen op lange termijn. In ieder geval lijkt het erop dat de mug Nederland nu nog even overslaat. Mogelijk zijn de winters nog te koud voor de tijgermug om hier permanent te verblijven.
Wat kunnen we doen?
Volgens het ECDC zijn er verschillende maatregelen die we kunnen nemen om te voorkomen dat gevreesde muggenpopulaties in Europa welig tieren. Zo zouden we bijvoorbeeld stilstaande waterbronnen moeten aanpakken; de plekken waar muggen broeden. Ook zouden we meer milieuvriendelijke larviciden (een chemisch bestrijdingsmiddel, dat tot doel heeft larven van insecten te doden) moeten gebruiken.
Daarnaast is het essentieel dat iedereen zich bewuster wordt van de ziekten die door muggen kunnen worden overgedragen én dat we beter weten hoe we muggen moeten bestrijden. Persoonlijke beschermingsmaatregelen omvatten het gebruik van klamboes (bij voorkeur met insecticide behandelde netten). Ook zou je het beste in afgeschermde kamers of kamers met airconditioning kunnen slapen. Plaats bovendien horren voor ramen en draag kleding die het grootste deel van je lichaam bedekt. En niet onbelangrijk: gebruik wanneer je buiten bent, muggenspray.
