Onderzoekers trekken een enigszins sombere conclusie: waarschijnlijk is ze ‘in doodsangst gestorven’.
In 1935 ondernamen Amerikaanse archeologen een expeditie naar Egypte. In Deir Elbahari, dicht bij Luxor en de oude stad Thebe, ontdekten ze het graf van Senmut, de architect en toezichthouder van koninklijke projecten – en volgens sommige verhalen, de minnaar – van de beroemde koningin Hatsjepsut. Onder Senmut’s graf vonden ze een aparte grafkamer voor zijn moeder Hat-Nufer en andere, onbekende familieleden. Hier deden ze een opmerkelijke ontdekking: ze vonden een houten sarcofaag met de mummie van een oudere vrouw met een zwarte pruik en met twee scarabee-ringen van zilver en goud. Maar wat de archeologen vooral opviel, was de uitdrukking van de mummie. Ze had haar mond wijd open alsof ze op het punt stond te schreeuwen. Hoe was deze macabere uitdrukking zo gekomen?
Studie
Nu, ongeveer 3.500 jaar na haar dood, hebben Egyptische onderzoekers de nieuwste wetenschappelijke technieken ingezet om de schreeuwende mummie te bestuderen en meer te ontdekken over haar leven en dood. Het team gebruikte CT-scans om de mummie virtueel te onderzoeken, haar leeftijd te bepalen, ziektes bloot te leggen en de staat van bewaring te beoordelen. En bovenal: die opmerkelijke gezichtsuitdrukking te verklaren. De resultaten zijn gepubliceerd in Frontiers in Medicine.
Tanden
De onderzoekers ontdekten dat de mummie nog steeds in goed staat verkeert, zelfs na 3.500 jaar. De vrouw ligt op haar rug met haar benen recht en haar handen gevouwen boven haar lies. Ze mist enkele tanden die ze waarschijnlijk al vóór haar dood heeft verloren, gezien het bewijs van botresorptie, een proces dat optreedt wanneer een tand uitvalt en de holte geneest. Andere tanden waren gebroken of vertoonden slijtage. “Tanden die tijdens het leven zijn verloren, kunnen zijn getrokken,” vermoedt onderzoeker Sahar Saleem. “Tandheelkunde begon al in het oude Egypte, waar Hesy Re de eerste bekende arts en tandarts was.”
Artritis
Op basis van 2D- en 3D-CT-beelden schat Saleem dat de schreeuwende mummie tijdens haar leven 1,54 meter lang was. De beelden lieten ook zien dat het gewricht tussen haar bekkenbotten, dat met de leeftijd gladder wordt, erop wijst dat ze ongeveer 48 jaar oud was toen ze stierf. Ze vertoonde tekenen van milde artritis in de wervelkolom, zoals blijkt uit de aanwezigheid van osteofyten op haar wervels.
Organen
Opvallend genoeg vonden de onderzoekers geen balsemingsincisie, wat overeenkomt met de bevinding dat de hersenen, het middenrif, het hart, de longen, de lever, de milt, de nieren en de darmen nog intact waren. Dit is verrassend omdat de traditionele mummificatietechnieken uit het Nieuwe Rijk (1550–1069 v.Chr.) doorgaans het verwijderen van al deze organen, behalve het hart, omvatte. Dit wijst op een mogelijk unieke of bijzondere manier van mummificatie voor deze vrouw.
Gebalsemd
Analyse van de huid liet zien dat de schreeuwende mummie gebalsemd was met jeneverbes en wierook, dure materialen die uit de oostelijke Middellandse Zee en Oost-Afrika of Zuid-Arabië moesten worden geïmporteerd. Ook was haar natuurlijke haar geverfd met henna en jeneverbes. De lange pruik, gemaakt van vezels van de dadelpalm, was behandeld met kwarts-, magnetiet- en albietkristallen om de haren te verstevigen en het de zwarte kleur te geven die door de oude Egyptenaren zo werd gewaardeerd als symbool van de jeugd. “Deze bevindingen bevestigen de oude handel in balsemmaterialen in Egypte,” vertelt Saleem. “De expeditie van koningin Hatsjepsut bracht wierook uit Punt (waarschijnlijk Somalië in Afrika) naar Egypte. Ook het graf van Toetanchamon bevatte wierook en jeneverbes.”
Gezichtsuitdrukking
Maar dan de mysterieuze, macabere gezichtsuitdrukking. Want wat heeft de opvallende uitdrukking van de mummie precies veroorzaakt? De zeldzaamheid van het balsemmateriaal leek uit te sluiten dat het balsemingsproces slordig was en dat de balsemers simpelweg vergeten waren haar mond te sluiten. De onderzoekers vermoeden dat de balseming zorgvuldig en met grote aandacht voor detail is uitgevoerd. Dit weerlegt eerdere opvattingen dat de open mond van de mummie zou wijzen op fouten tijdens het balsemingsproces. “We laten hier zien dat ze is gebalsemd met dure, geïmporteerde materialen,” zegt Saleem. “Dit, samen met de goede staat van de mummie, weerlegt de opvatting dat het niet verwijderen van haar inwendige organen duidt op een slechte balseming.”
Doodsangst
De onderzoekers vonden verder ook geen duidelijke doodsoorzaak. Toch denkt Saleem de gezichtsuitdrukking te kunnen verklaren. “De schreeuwende gezichtsuitdrukking van de mummie kan worden gezien als een doodskramp, wat suggereert dat de vrouw mogelijk in doodsangst of pijn is gestorven,” stelt Saleem. Doodskramp is een zeldzame vorm van spierspanning die vaak voorkomt bij gewelddadige sterfgevallen onder extreme omstandigheden of bij intense emoties. Dit wijst er dan ook op dat de schreeuwende vrouw erg angstige of pijnlijke laatste momenten moet hebben doorgemaakt.
Of dat echt het geval is geweest, is natuurlijk moeilijk te bewijzen. De studie biedt in ieder geval wel meer inzicht in het leven en de medische toestand van deze vrouw. “De schreeuwende mummie is een echte ’tijdcapsule’ die ons meer inzicht geeft in hoe zij is gestorven en gemummificeerd,” besluit Saleem.
