De gasreus is de eerste planeet waarvan nu bekend is dat hij meer dan honderd manen herbergt. En Jupiter, die zich kort de ‘manenkoning’ mocht noemen, is weer van de troon gestoten.
Astronomen hebben rond gasreus Saturnus tientallen nieuwe manen gevonden. Het gaat om in totaal 62 nieuwe exemplaren, die dankzij een grondige zoektocht aan het licht zijn gebracht. Het betekent dat er – voor zover we nu weten – maar liefst 145 erkende manen rond de gasreus cirkelen. Daarmee heeft Saturnus weer de meeste manen van het zonnestelsel. En Jupiter, die eerder dit jaar die ranglijst nog aanvoerde, is gedegradeerd naar de tweede plek.
Shift and stack
In de afgelopen twee decennia is er in de nabije omtrek van Saturnus met steeds betere instrumenten herhaaldelijk naar manen gezocht. In de huidige studie gebruikten onderzoekers een geavanceerde techniek die bekend staat als ‘shift and stack’ om ook de kleinere maantjes op te sporen. De techniek maakt gebruik van een reeks beelden die met dezelfde snelheid verschuiven waarmee een maan door de lucht beweegt. Op die manier worden zelfs kleine maantjes, die te zwak zijn om in een enkele afbeelding te zien, zichtbaar in de ‘gestapelde beelden’. Met behulp van deze methode hebben onderzoekers al eerder naar natuurlijke satellieten rond Neptunus en Uranus gezocht, maar nog nooit rond Saturnus.
Zoektocht
De zoektocht begon al in 2019, toen onderzoekers gegevens van de Canada-France-Hawaii Telescope (CFHT) bestudeerden, die gestationeerd is bovenop de slapende vulkaan Mauna Kea op het eiland Hawaï. Het team kreeg destijds al wat veelbelovende objecten in het vizier. Maar alleen het vinden van een interessant object dicht bij Saturnus is onvoldoende om met zekerheid te zeggen dat het ook echt een maantje is. Het zou bijvoorbeeld ook een planetoïde kunnen zijn die toevallig heel dicht langs de planeet scheert. Om absoluut zeker te zijn, moet het object enkele jaren achtereen worden gevolgd. Dan pas kan met zekerheid vastgesteld worden dat het object ook daadwerkelijk in een baan rond de planeet draait – en dus een maantje is.
62 nieuwe manen
Twee jaar lang hielden de onderzoekers 62 interessante objecten nauwgezet in de gaten. En omdat ze continu op de beelden zichtbaar bleven, concludeert het team dat het inderdaad Saturniaanse manen moeten zijn. Het betekent dat er maar liefst 62 nieuwe manen rond de gasreus zijn ontdekt.
Alle nieuwe manen behoren tot de klasse van ‘onregelmatige manen’, waarvan wordt aangenomen dat ze al lang geleden door Saturnus zijn ingevangen. Onregelmatige manen worden gekenmerkt door hun grote, elliptische en hellende banen in vergelijking met gewone manen. Het aantal bekende onregelmatige manen rond de gasreus is dankzij de nieuwe studie meer dan verdubbeld, van 58 tot maar liefst 121. Tellen we de 24 reguliere manen die Saturnus herbergt ook mee, dan komt de teller op in totaal 145 erkende manen die zich in een baan rond de gasreus bevinden. De ontdekking markeert dan ook een belangrijke, nieuwe mijlpaal. Want Saturnus is de eerste planeet waarvan bekend is dat deze meer dan honderd manen herbergt.
Jupiter
Het betekent dat Saturnus weer tot de ‘manenkoning’ is gedoopt. Even was Jupiter de koning van het zonnestelsel als het om het aantal manen gaat. Afgelopen februari werden er namelijk twaalf nieuwe manen rond de grootste planeet in ons zonnestelsel ontdekt. En daarmee ging Jupiter – ten koste van Saturnus – de boeken in als de planeet met de meeste manen. Nu heeft Saturnus de titel weer teruggepakt. En het ziet er niet naar uit dat hij die op korte termijn weer uit handen gaat geven. Zo herbergt Saturnus momenteel maar liefst 53 erkende manen meer dan Jupiter.
Overigens lag het wel in de lijn der verwachting dat Saturnus het van Jupiter zou gaan winnen. Waar astronomen alle manen groter dan 1 kilometer rond Jupiter namelijk al ontdekt of in ieder geval in het vizier hebben, waren bij Saturnus pas alle manen groter dan 3 kilometer gespot. Dat komt omdat Saturnus verder weg staat, waardoor het lastiger is om manen rond Saturnus te ontdekken. Wetenschappers verwachten dan ook dat Saturnus – als ook daar alle manen groter dan 1 kilometer gedetecteerd zijn – meer manen herbergt dan Jupiter. En zoals blijkt, is dat inderdaad het geval. Saturnus mag zich dan ook de gedoodverfde winnaar noemen.
Waarom Saturnus zoveel kleine manen heeft? Waarschijnlijk zijn deze het gevolg van botsingen die in de laatste 100 miljoen jaar hebben plaatsvonden. “We vinden steeds meer bewijs dat een middelgrote maan die rond Saturnus draait, ongeveer 100 miljoen jaar geleden uit elkaar is geblazen,” zegt onderzoeker Brett Gladman. Dit zou dan ook kunnen verklaren waarom er ondertussen al een indrukwekkende 145 manen rond de geringde planeet zijn aangetroffen. En mogelijk blijft het hier niet bij. Want naarmate de zoektocht vordert en instrumenten verbeteren, wachten er mogelijk nog veel meer op ontdekking.
