Hoofdrekenen kunnen we een stuk slechter sinds de uitvinding van de rekenmachine. Maar dat is niets vergeleken met wat ChatGPT allemaal van ons overneemt. Samen met AI zijn we misschien veel slimmer geworden, maar zonder zijn we straks nergens.
Het zit hem zeker niet alleen in taal en rekenen (wie vertaalt er nog iets zelf?) maar ook in bijvoorbeeld je agenda, lijstjes, e-mails, of zelf bedenken wat ook al weer de hoofdstad van pak-hem-beet Cambodja is. We vertrouwen steeds meer op de technologie om ons heen. Met de opkomst van AI, zoals ChatGPT, maar ook Claude of Gemini, gaat dat nog een flinke stap verder: we hoeven geen mailtje meer zelf te typen en als we een nieuw tennisracket willen, weet de chatbot precies wat goed voor je is. Het is superefficiënt, maar worden we als soort niet een beetje dom zo?
Kritisch denken
Volgens een recente studie van een onderzoeksteam van Microsoft en de Amerikaanse Carnegie Mellon University zou het antwoord wel eens ja kunnen zijn. Ze keken of gebruikers van AI een effect merkten op hun eigen kritisch denkvermogen. Kritisch denken is eigenlijk niet anders dan goed nadenken over de informatie die je krijgt. Dat doe je bijvoorbeeld door te letten op zaken als precisie, duidelijkheid, nauwkeurigheid, relevantie, significantie en overtuigingskracht. Andere factoren die de kwaliteit van je denken kunnen beïnvloeden zijn de impact van ons bestaande wereldbeeld en de vooroordelen die we hebben.
Minder kritisch
Onderzoek dat eerder dit jaar werd gepubliceerd, ontdekte een zorgwekkend negatief verband tussen het frequente gebruik van AI-tools en kritisch denkvermogen. De nieuwe studie gaat daar verder op in. Er zijn 319 kenniswerkers ondervraagd, zoals zorgverleners, onderwijzers en ingenieurs, die 936 taken uitvoerden met behulp van AI. Wat direct opviel: de gebruikers vonden zelf dat hun kritisch denken achteruitging bij het uitvoeren van de taak, maar minder bij het toezichthouden erop.
Dat is niet zo gek: in een werkomgeving waar veel op het spel staat, is de behoefte om hoge kwaliteit te leveren in combinatie met angst voor represailles een krachtige motivatie voor gebruikers om hun kritische denkvermogen in te zetten bij het beoordelen van de output van AI. Maar over het algemeen zijn de deelnemers van mening dat de toegenomen efficiëntie de moeite die het kost om goed toezicht te houden meer dan compenseert.
Te veel vertrouwen in AI
Niet iedereen is even kritisch op AI. Uit het onderzoek bleek dat mensen die meer vertrouwen hadden in AI over het algemeen minder kritisch dachten, terwijl mensen met meer vertrouwen in zichzelf juist kritischer dachten over de output van de chatbot. Dit maakt duidelijk dat generatieve AI op zich niet schadelijk hoeft te zijn voor je kritisch denken, maar dan moet je wel over een goed kritisch denkvermogen beschikken.
Kritisch denken werd door gebruikers gedefinieerd als “het stellen van duidelijke doelen, het verfijnen van aanwijzingen en de gegenereerde inhoud beoordelen op specifieke criteria en normen”.
De verleiding is natuurlijk groot om alles wat ChatGPT je vertelt klakkeloos aan te nemen. Kritisch denken kost immers tijd en energie. Daarom raden de onderzoekers aan om functies toe te voegen aan de chatbots, die gebruikers aanzetten tot kritisch toezicht, zodat je altijd een beetje gepusht wordt om te checken of je wel echt de juiste antwoorden krijgt. Maar de vraag is of dit genoeg is. Kritisch denken is eigenlijk nodig in elk stadium voor en tijdens het gebruik van AI: bij het formuleren van vragen en hypotheses die getest moeten worden en bij het onderzoeken van output op vooringenomenheid en nauwkeurigheid.
Een kritisch denker worden
De enige manier om ervoor te zorgen dat generatieve AI je kritisch denken niet schaadt, is door een kritische denker te worden voordat je het gebruikt. En om een kritisch denker te worden, moet je onuitgesproken aannames achter beweringen identificeren en in twijfel trekken en verschillende perspectieven evalueren. Het vereist ook systematisch en methodisch redeneren en samenwerking om je ideeën te toetsen bij anderen.
Conclusie: AI schaadt in principe ons kritisch denkvermogen als we niet in actie komen. Je moet zorgen dat je zelf een kritisch denker wordt in elke fase van het proces dus niet alleen bij de output, maar ook voor en tijdens het gebruik van AI.
