Maak kennis met uzelf: de Homo sapiens

Tal van mensachtigen kwamen, zagen en verdwenen. Maar de Homo sapiens kwam, zag en overwon en bevolkt tot op de dag van vandaag de wereld. Wat is zijn geheim?

De afgelopen weken heeft u op Scientias.nl kennis kunnen maken met de meest uiteenlopende mensachtigen. We begonnen met Ardipithecus ramidus, oftewel Ardi. Daarna lieten we u kennis maken met Lucy. Vervolgens was het de beurt aan de Homo habilis, waarna ook de Floresmens een plekje in deze reeks kreeg. En daarna kwam de Neanderthaler aan bod. Stuk voor stuk interessante mensachtigen die in grotere of kleinere mate op ons lijken. Maar geen van deze mensachtigen redden het: ze zijn geschiedenis geworden. Slechts één mensachtige bleek werkelijk geschikt om de wereld te bevolken. En dat bent u, de Homo sapiens.

Grote schedel
Na een evolutie die vele miljoenen jaren duurde, ontstond zo’n 195.000 jaar geleden de Homo sapiens. Een soort die zich op diverse vlakken van eerdere mensachtigen onderscheidde. De grootste verschillen zijn toch wel zijn lichte bouw (waardoor deze zich snel, zonder dat het veel energie kostte kon voortbewegen) en de relatief grote schedel. De H. sapiens ontstond in Afrika en kwam zo’n 50.000 jaar geleden naar Europa.

Een schedel van een H. sapiens. Foto: Human Origins Program.

Niet alleen
Maar in Europa was de H. sapiens niet alleen. Neanderthalers hadden het gebied vele jaren daarvoor al betrokken en beide soorten leefden zeker 6000 jaar naast elkaar. Veel wetenschappers gaan er niet vanuit dat het daar bij bleef: de H. sapiens en Neanderthalers zouden elkaar ook ontmoet hebben en zelfs seks hebben gehad. 1 tot 4 procent van het DNA van alle moderne mensen (met uitzondering van Afrikanen) bestaat namelijk uit genetisch materiaal van de Neanderthaler. Wat er uiteindelijk met de Neanderthaler is gebeurd, is niet helemaal duidelijk. Vaststaat dat de soort verdween. Mogelijk stierf deze uit door competitie met mensen en/of klimaatverandering of ging de soort op in de populatie moderne mensen. Overigens is de Neanderthaler niet de enige die contact had met de H. sapiens. Ook de Homo denisova lijkt seks gehad te hebben met H. sapiens.

Een H. sapiens met gereedschappen. Foto: Mercy (via Wikimedia Commons).
Waarom wij?
Zoals gezegd gingen heel wat mensachtigen de H. sapiens voor. En uiteindelijk verdwenen al die mensachtigen. Zelfs de soorten waarmee de moderne mensen de aarde nog even deelden. Maar waarom? Waarom bleef de H. sapiens bestaan en verdwenen de anderen? Het is heel lastig om die vraag te beantwoorden. Het enige wat we eigenlijk kunnen doen, is de verschillen tussen onze soort en andere mensachtigen vaststellen.

Modern gedrag
De Homo sapiens wordt regelmatig aangeduid als de moderne mens. Maar die benaming heeft de soort niet alleen te danken aan de moderne bouw. Belangrijker is misschien nog wel het moderne gedrag. Dat is natuurlijk een breed begrip, maar over het algemeen bedoelen wetenschappers daar onder meer de volgende eigenschappen mee: de vaardigheid om acties te plannen, om technieken te verbeteren, om een complex sociaal netwerk te onderhouden, om creatief te zijn, om met symbolen en rituelen te werken en om zich aan de veranderende omgeving aan te passen. Het is hoogstwaarschijnlijk niet zo dat die ‘moderne’ eigenschappen stuk voor stuk pas ontstonden toen de eerste modern uitziende mensachtigen ontstonden. Waarschijnlijk ging dat geleidelijk. Eerder kon u op Scientias.nl bijvoorbeeld al lezen dat Neanderthalers mogelijk ook al met symbolen werkten en dat oudere mensachtigen ook al gereedschappen gebruikten. Maar de Homo sapiens was – mede dankzij zijn grote brein – in staat om al die kenmerken die wij nu met een ‘modern mens’ associëren, te vertonen. En – misschien nog wel belangrijker – hij kon deze naar een hoger plan tillen en zijn levensstijl indien nodig aan de veranderende omstandigheden aanpassen.

IJstijd
En dat laatste was zeker geen overbodige luxe. Zo hadden de H. sapiens in Europa bijvoorbeeld heel wat te verduren. Ze maakten de IJstijd mee en zagen daardoor hun omgeving en voedselvoorziening radicaal veranderen. Recent onderzoek toont aan dat dat een gebeurtenis was waar bijvoorbeeld de Neanderthalers moeite mee hadden. De dramatische klimaatveranderingen kwamen hard aan bij de soort. Zo hard zelfs dat deze mogelijk op het randje van de afgrond kwam te balanceren. Mogelijk was het op momenten als deze dat de H. sapiens als ‘superieure soort’ uit de bus kwam en zich aanzienlijk beter aan de omstandigheden kon aanpassen dan de andere soorten.

In de duizenden jaren die volgden, ontwikkelde H. sapiens zich in een ongekend tempo. Technologische innovaties volgden elkaar rap op, wereldgodsdiensten ontstonden, verschillende culturen ontwikkelden zich en profileerden zich met de gigantische bouwwerken die we tot op de dag van vandaag kunnen bezichtigen. Denk aan Stonehenge, maar ook aan de piramides en veel later de enorme bouwwerken van de Maya’s tot aan het hoogste gebouw ter wereld: de Burj Khalifa in Dubai. En met zeven miljard soortgenoten lijkt de H. sapiens op het moment onaantastbaar te zijn. Homo sapiens: een soort die voor altijd blijft?

Bronmateriaal

Boek: Het verhaal van de mens. Door: Alice Roberts.
De foto bovenaan dit artikel is gemaakt door hobvias sudoneighm (cc via Flickr.com).

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd