Tot die conclusie komen wetenschappers na laboratoriumonderzoek. De bevindingen hinten erop dat kleerluizen in pestepidemieën een veel grotere rol hebben gespeeld dan gedacht.
De bacterie Yersinia pestis veroorzaakt de pest; een infectieziekte die vanaf de 14e eeuw regelmatig onder meer in Europa huishield. Berucht is bijvoorbeeld de Zwarte Dood, een epidemie die tussen 1347 en 1352 woedde en naar schatting wereldwijd 75 miljoen levens eiste. Dat Y. pestis de boosdoener was, wist men in die tijd nog niet; pas aan het eind van de negentiende eeuw wordt de pestbacterie geïdentificeerd. “En toen werd ook vastgesteld dat deze verspreid wordt door vlooien,” zo legt onderzoeker Joe Hinnebusch aan Scientias.nl uit. Wanneer vlooien het bloed van een met de pest besmette gastheer opzuigen, nemen ze ook pestbacteriën op. En wanneer ze vervolgens een nieuwe gastheer bijten, kunnen ze deze met de opgenomen pestbacteriën besmetten. Een helder verhaal. Maar het is mogelijk niet het hele verhaal, zo schrijven onderzoekers nu in het blad PLOS Biology.
Kleerluizen
Tijdens laboratoriumonderzoek hebben ze namelijk sterke aanwijzingen gevonden dat naast vlooien, ook kleerluizen (Pediculus humanus humanus) veel beter dan gedacht in staat zijn om de pestbacterie te verspreiden. “Hoewel vlooien zonder twijfel de belangrijkste vectoren (overbrengers, red.) van de pest zijn, onderschrijven onze resultaten het idee dat kleerluizen waarschijnlijk veel betere vectoren zijn dan voorheen werd gedacht en mogelijk dus ook een rol hebben gespeeld in de overdracht van de pestbacterie, van mens op mens,” concludeert Hinnebusch.
Experiment
De onderzoekers baseren hun conclusie op experimenten in het laboratorium. Hierbij lieten ze kleerluizen bloed opzuigen dat de pestbacterie herbergde, in concentraties die eerder in het bloed van met de pest besmette mensen zijn aangetroffen. Daarop raakten de luizen besmet met Y. pestis en bleken ze ook nog eens in staat om die bacterie over te dragen op het moment dat ze zich opnieuw een bloedmaaltijd toe-eigenden.
Twee manieren
In hun studie identificeren de wetenschappers zelfs twee manieren waarop kleerluizen de pestbacterie waarschijnlijk kunnen overdragen, waarvan eentje die ons tot voor kort geheel onbekend was. De eerst is via de uitwerpselen of lichaamssappen van de luis. “Hierbij dringen bacteriën die aanwezig zijn in de uitwerpselen van de luizen of in vloeistoffen die vrijkomen als een luis platgedrukt wordt, via (schaaf)wondjes, ontstaan na krabben of wrijven, de huid binnen,” legt Hinnebusch uit. Het is een vrij bekende manier waarop bacteriën die door kleerluizen verspreid worden, het menselijk lichaam kunnen binnendringen. Ook de bacterie die tyfus veroorzaakt, kan bijvoorbeeld via deze route een menselijk lichaam binnenkomen. Maar er is dus nog een tweede, ons tot voor kort onbekende, manier waarop de pestbacterie via kleerluizen mensen kan infecteren. Wanneer een luis besmet raakt met de pestbacterie, blijkt deze namelijk zijn Pawlowsky-klieren binnen te dringen. “Vermoed wordt dat deze klieren een vloeistof afgeven op de monddelen van de luis en we vermoeden dat wanneer de klieren geïnfecteerd worden, deze vloeistof besmet raakt met pestbacteriën die dan vervolgens worden overgedragen als het insect een mens bijt en zich met zijn of haar bloed voedt.”
Efficiënt
En met name die tweede – voor ons nieuwe – manier van besmetting blijkt luizen tot beter dan gedachte overbrengers van de pestbacterie te maken. Want luizen waarbij de Pawlowsky-klieren met pestbacteriën besmet waren, bleken de ziekteverwekker veel consistenter over te dragen dan luizen die de bacterie alleen in hun spijsverteringskanaal – en dus uitwerpselen – herbergden.
En al met al blijken kleerluizen dan ook veel beter dan gedacht in staat te zijn om de pestbacterie over te dragen en mogelijk speelden ze dan ook een grotere rol dan gedacht in vroegere pandemieën, zoals de Zwarte Dood. Het zijn belangrijke conclusies, vindt Hinnebusch. Allereerst natuurlijk, omdat ze ons een beter beeld kunnen geven van de geschiedenis, en dan met name de perioden waarin de pestbacterie zich schijnbaar moeiteloos over de wereld verspreidde. “Het is altijd nuttig en interessant om de menselijke geschiedenis en de rol van kleerluizen in de verspreiding van de pest tijdens de Zwarte Dood beter te begrijpen en zo ook te doorgronden waarom de pest in het verleden zo’n wijdverspreide en veelvoorkomende infectieziekte was.” Daarnaast kan het onderzoek ook implicaties hebben voor het heden. Want hoewel de pest voor de meesten van ons een ver-van-mijn-bed-show is, komt de ziekte in sommige delen van de wereld nog wel voor. “Hoewel kleerluizen niet meer zo veel voorkomen als in het verleden, zijn ze nog steeds wel wereldwijd te vinden, onder meer in landen waar de pest endemisch is. De ontdekking dat luizen door te bijten de pest kunnen overdragen is dan ook een significante, nieuwe ontdekking,” vindt Hinnebusch.
