Lood is ongezond. Zelfs hele lage niveaus hebben al invloed op bijvoorbeeld de hersenen van kinderen. Het oude Rome kende relatief veel loodvervuiling. Daar zijn sporen van teruggevonden in Arctische ijskernen. Nieuw onderzoek toont aan dat dit lood waarschijnlijk het IQ van de hele Europese bevolking verlaagde.
Onderzoekers van het Desert Research Institute in Nevada (DRI) onderzochten drie ijskernen om loodvervuiling in het Noordpoolgebied tussen 500 voor en 600 na Christus vast te stellen. Dit tijdperk beslaat de opkomst en ondergang van het Romeinse Rijk, maar de onderzoekers richtten zich vooral op de ongeveer 200 jaar durende bloeiperiode, de Pax Romana.
Lager IQ
In die tijd veroorzaakten de mijnbouw en het omsmelten van lood veel vervuiling in heel Europa. De onderzoekers konden met loodisotopen en computermodellen van de beweging van de deeltjes door de lucht kaarten maken van de loodverontreiniging op het continent. Samen met onderzoek dat een verband legt tussen blootstelling aan lood en cognitieve achteruitgang, is vastgesteld dat het IQ van de Europese bevolking minstens 2 tot 3 punten zakte door de vervuiling.
“Dit is het eerste onderzoek waarbij gegevens over vervuiling uit een ijskern worden gebruikt om luchtvervuiling te meten en dit vervolgens te koppelen aan de gevolgen voor de mens”, zegt hoofdonderzoeker Joe McConnell, professor hydrologie bij DRI. “Het idee dat we dit kunnen doen voor 2000 jaar geleden is behoorlijk nieuw en opwindend.”
Twintig jaar onderzoek
McConnell begon meer dan twintig jaar geleden met het ontwikkelen van methoden om heel precies vast te leggen hoeveel lood er in ijskernen zit. Toen archeologen van dit werk hoorden, benaderden ze hem in de hoop deze nieuwe technieken te kunnen toepassen op de Romeinse periode. “Het resultaat veranderde ons begrip van het tijdperk doordat we precieze verbanden vonden tussen de gegevens over loodvervuiling en historische gebeurtenissen zoals bevolkingskrimp, die gepaard gingen met periodieke plagen en pandemieën”, voegt medeonderzoeker Andrew Wilson van Oxford toe.
De loodvervuiling in de oudheid kwam grotendeels voort uit de zilvermijnbouw, waarbij het loodrijke mineraal galena werd omgesmolten om er zilver uit te winnen. Voor elk grammetje zilver dat werd gewonnen, produceerde dit proces duizenden grammen lood, waarvan een groot deel in de atmosfeer terechtkwam.
Gelode benzine
In de 20ste eeuw was loodvervuiling voornamelijk afkomstig van de uitstoot van auto’s en vrachtwagens die op gelode benzine liepen. Na de goedkeuring van de Clean Air Act in 1970, die het gebruik van loodhoudende benzine aan banden legde, hebben onderzoekers de scherpe daling van lood in menselijk bloed gevolgd. De landelijke blootstelling, vooral van kinderen geboren tussen 1950 en 1985, stelde wetenschappers in staat om de invloed van lood op de gezondheid en cognitieve ontwikkeling te volgen.
“Terwijl de loodvervuiling de afgelopen dertig jaar afnam, werd het artsen steeds duidelijker hoe slecht lood is voor de menselijke ontwikkeling”, zegt McConnell.
Bij volwassenen wordt een grote blootstelling aan lood in verband gebracht met onvruchtbaarheid, bloedarmoede, geheugenverlies, hart- en vaatziekten, kanker en een verminderde immuunrespons. Bij kinderen is zelfs een beperkte blootstelling al gelinkt aan een lager IQ, concentratieproblemen en minder succes op school. De Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC, vergelijkbaar met het Nederlandse RIVM) beschouwen een bloedloodniveau van 3,5 µg/dl als het punt voor medische interventie voor kinderen, maar ze hebben verklaard dat er geen veilige blootstelling aan lood is.
“Van lood is bekend dat het allerlei effecten heeft op de menselijke gezondheid, maar we hebben ervoor gekozen ons te richten op cognitieve achteruitgang omdat we daar een getal op kunnen plakken”, zegt medeauteur Nathan Chellman. “Een 2 tot 3 punten lager IQ klinkt niet als veel, maar als je dat toepast op de hele Europese bevolking, is het nogal wat.”
IJzertijd
Uit het onderzoek bleek dat de luchtvervuiling door lood begon in de ijzertijd en een piek bereikte in de late 2de eeuw voor Christus op het hoogtepunt van de Romeinse Republiek. Daarna daalde de loodvervuiling sterk in de 1e eeuw voor Christus tijdens een periode van crisis, waarna het rond 15 voor Christus weer toenam na de opkomst van het Romeinse Rijk. De loodvervuiling bleef enorm tot de Antonijnse Pest van 165 tot 180 na Christus, die het rijk zwaar trof. Volgens het onderzoek kwam er meer dan 500 kiloton lood vrij in de atmosfeer gedurende de bijna 200-jarige bloeiperiode van het Romeinse Rijk.
Dat lijkt veel, maar tijdens de piek begin jaren 70 van de vorige eeuw was de loodvervuiling in het Noordpoolgebied tot veertig keer hoger, blijkt uit ijskerngegevens. Maar goed dus, dat we toen zijn opgehouden met gelode benzine.
