Linkshandigheid kan soms wat onhandig zijn in een wereld vol rechtshandigen. Maar: linkshandig zijn, is stiekem ook heel tof!
Het Scientias.nl-archief zit vol met ‘pareltjes’: artikelen waar we trots op zijn, die een interessante discussie hebben losgemaakt of waarin mensen aan het woord komen met een vernieuwende en verrassende kijk op wetenschappelijk gerelateerde kwesties. Het is eigenlijk zonde dat die artikelen naarmate de tijd vordert, wat stoffig worden. En dus stoffen we er zo af en toe eentje af en plaatsen ‘m opnieuw. Dit is zo’n ‘gouwe ouwe’. Het artikel verscheen in 2015 op de site, maar heeft aan actualiteitswaarde nog niets ingeboet. Sterker nog: het is juist vandaag – op de Dag van de Linkshandigen – actueler dan ooit. Enjoy!
Linkshandigheid werd vroeger gezien als een handicap. Kinderen die met links schreven werden gedwongen met rechts te gaan schrijven. Tegenwoordig is dat niet meer het geval. Toch moeten linkshandige mensen zich aanpassen in een wereld die ‘ogenschijnlijk’ gemaakt is voor rechtshandige mensen. Irritatie met de blikopener of de horlogeknop die de verkeerde kant op gaat… Wat maakt dat iemand linkshandig is? En hoe tof is het eigenlijk?
De oorsprong van linkshandigheid
Linkshandigheid wordt bepaald aan de hand van een aantal factoren. In veel gevallen wordt enkel de voorkeurshand genoemd. Onderzoekers concludeerden dat ‘handigheid’ niet enkel afhangt van de handvoorkeur. Of een persoon links- of rechtshandig is, moet gemeten worden aan verschillende aspecten van handvoorkeuren en handelingen. Linkshandigheid komt ongeveer bij tien tot vijftien procent van de mensen voor. Dit percentage is door de eeuwen heen onveranderd gebleven. Het is belangrijk in gedachten te houden dat de dominante hand niet per se indicatief is voor welke hersenhelft dominant is. De hersenhelften zijn sterk symmetrisch. Belangrijke functies zijn zowel in de linker als de rechter hersenhelft aanwezig (in de zogenaamde homologe gebieden). Maar bij de meeste mensen is één van die homologe gebieden dominant voor die hersenfunctie. Het is niet makkelijk te zeggen of iemand een dominante linker- of rechterhersenhelft voor een functie heeft aan de hand van hersenactiviteit. Zo zeggen Dr. Reint Geuze en professor Ton Groothuis: “Als het gaat om een proefpersoon in rust kun je dat niet zien. Verder hangt het van de taak af. En van welke meetmethode je gebruikt om de hersenactiviteit weer te geven.” Bij een handvaardigheidstaak is duidelijke activiteit zichtbaar bij specifieke gebieden: “Als de rechterhand wordt gebruikt bij een handvaardigheidstaak zal bij de meeste rechtshandigen de hersenactiviteit in de linker motorische gebieden sterk toenemen; als ze hun linkerhand gebruiken, neemt de activiteit zowel links als rechts toe in de motorische gebieden. Bij linkshandigen zijn bij gebruik van de linkerhand de motorische gebieden in rechter hersenhelft meestal het actiefst, maar minder sterk; en bij gebruik van de rechterhand de linker motorische gebieden idem. Je zal dus redelijk goed kunnen voorspellen welke hand iemand gebruikt, maar niet haar/zijn handvoorkeur.” Dit blijkt wel afhankelijk van de taak zelf.” Bij taaltaken is de linker hersenhelft het meest actief bij 90 procent van de rechtshandigen en bij 65 procent van de linkshandigen. Taal is na de motoriek de sterkst gelateraliseerde hersenfunctie. Als je dus de activiteit in de homologe taalgebieden in de hersenen vergelijkt, zou je kunnen zien welke hersenhelft dominant is. Bij ruimtelijke oriëntatietaken is bij 70 procent de rechter hersenhelft dominant, ongeacht of men links- of rechtshandig is.”
Irritant?
Wie linkshandig is, zal zich misschien wel eens ergeren aan de wereld die op rechtshandigen gericht lijkt te zijn. Bedenk dan eens dat linkshandigheid gewoon heel tof is. En wel om deze negen redenen:
1. Linkshandige mensen hebben een meer symmetrisch georganiseerd brein
Het menselijke brein is gelateraliseerd, waarbij beide hersenhelften verschillende taken verrichten.
Bij linkshandige mensen is deze functieverdeling minder sterk, waardoor zij op een andere manier bijvoorbeeld taal en emoties verwerken. Bij linkshandige mensen wordt in tegenstelling tot rechtshandigen bijvoorbeeld bij gezichtsherkenning beide hersenhelften gebruikt. Hoewel dit weinig gevolgen heeft voor het gedrag, blijkt het toch een interessant feit. Volgens Geuze en Tonhuis zijn er geen specifieke verschillen tussen hersenchemie van links- en rechtshandigen.
2. Linkshandigheid gaat gepaard met overwinningen in contactsporten
Linkshandige mensen hebben een voordeel bij contactsporten, bijvoorbeeld met boksen. Ook met tennis en schermen blijken zij voordeel te hebben van hun ‘handigheid’. Onderzoek naar tennissers liet zien dat linkshandige tennisspelers wel degelijk kunnen profiteren van hun handigheid! Door de combinatie van een dominante rechterhersenhelft, en daarmee vaak ook een dominant rechteroog, zijn ze in staat sneller te reageren in onbekende situaties. Veel sporters zijn gewend om te spelen tegen rechtshandige sporters, die juist een dominante linkerhersenhelft hebben. De rechterhersenhelft is verantwoordelijk voor het verwerken van ruimtelijke informatie. Bij linkshandige personen wordt ruimtelijke informatie verwerkt in hun dominante hersenhelft, dus is er sprake van een intrahemisferische verwerking. Bij rechtshandige personen ligt dit iets anders. Zij hebben een dominante linkerhersenhelft, maar voornamelijk de rechterhersenhelft is betrokken bij het verwerken van ruimtelijke informatie. De verwerking moet dus tussen de hersenhelften (hemisferen) plaatsvinden, in plaats van binnen een hersenhelft.
3. Oplossingsgerichtheid
Linkshandigen worden gedwongen zich aan te passen in een rechtshandige wereld. Onze wereld is ingericht op de rechtshandige meerderheid, waardoor linkshandige personen op jonge leeftijd manieren moeten vinden om te kunnen participeren in de rechtshandige wereld. Scharen, blikopeners… Linkshandige personen leren er op den duur mee omgaan. Dit betekent dat zij gedwongen worden om naar oplossingen te zoeken en deze ook te vinden.
4. Twee linkerhanden? Echt niet!
Een links- en rechtshandige kunnen bij sommige projecten naar elkaar toewerken. Dat is efficiënt en bespaart tijd. Ook spijkers in de muur slaan kan een linkshandige persoon makkelijker doen in een bepaalde hoek.
5. Linkshandige muziekdocenten zijn goede voorbeelden
Hoewel linkshandige musici raar worden aangekeken als zij met links spelen, dienen ze als goede voorbeelden. Als een muziekdocent linkshandig lesgeeft, bijvoorbeeld met het gitaarspelen, ziet de leerling de docent als “eigen” spiegelbeeld. Tijdens het spelen gaan de spiegelneuronen aan de slag, die geactiveerd worden zodra je iets ziet en in dit geval het gitaar spelen. Spiegelneuronen zijn vier keer zo actief als beide muzikanten, die tegenover elkaar staan, hetzelfde spelen. Logischerwijs met een eigen voorkeurshand, bijvoorbeeld beide met hun rechterhand. Er wordt geopperd dat het werken met een spiegelbeeld ervoor zorgt dat de hersenen nog actiever zijn. Het zou een onderdeel moeten zijn van het leren bespelen van een instrument. Zo wordt het oefenen voor de spiegel thuis later een stuk makkelijker.
6. Voordelen of leuke kunstjes met schrijven/typen
Geen enkele linkshandige persoon kan om de pennenvegen heen: een smerige hand en niet kunnen zien wat er is opgeschreven. Schriften die van rechts naar links lopen zijn voor linkshandige personen fijner, omdat zij geen last hebben van de vegen. “Vroeger leverde het schrijven met een verkeerde pen op school frustraties op. Want je beweegt over je handschrift heen, waardoor vlekken ontstaan,” aldus Angelique Kathy, zelf linkshandig. “Ik heb meer ruimte nodig met het schrijven, omdat het soms moeilijk te zien is wat ik schrijf.”
Daarnaast is het voor sommige linkshandige mensen makkelijker om in spiegelschrift te schrijven. In deze groep komt het ook vaker voor. Het geeft geen vlekken. De beroemde Leonardo DaVinci schreef met links, maar schreef alles in spiegelschrift. Spiegelschrift blijkt voor te komen bij linkshandige mensen, maar kan ook het gevolg zijn van neurologische ziekten. Soms kan een rechtshandige gedwongen worden met links te schrijven door schade aan de rechterarm of het kan het gewoon een leuke activiteit zijn. Bij kinderen, zowel links- als rechtshandig, kan spiegelschrift voorkomen tijdens de schrijfontwikkeling. Maar waarom dan de linkerhand? Er wordt vaak beweerd dat het schrijven in spiegelschrift makkelijker en natuurlijker gaat met de linkerhand en daarom vaker door linkshandige mensen wordt uitgevoerd. Vermoedelijk speelt rechterhersenhelft een belangrijke rol in het produceren van het linkshandige spiegelschrift. En bij linkshandige personen is er bewijs voor meer bilaterale activering of meer activering van de rechterhersenhelft. Maar zoals Geuze en Groothuis beamen: “Handvoorkeur en handvaardigheid blijken dus bij een deel van de mensen niet samen te vallen; en dit is ook nog afhankelijk van wat je doet; bij een andere taak kan het weer anders zijn.”
7. Het heeft een evolutionaire functie gehad
Linkshandigheid heeft blijkbaar voordelen gehad voor de evolutie, anders zouden er vandaag de dag geen linkshandige personen meer zijn. Maar ze zijn in de minderheid. Geuze en Groothuis: “Om te beginnen is perfecte symmetrie in de natuur zeldzaam. Er zijn altijd kleine afwijkingen. Maar dan verwacht je dat 50 procent rechtshandig en 50 procent linkshandig is. Er moeten zekere voordelen of nadelen verbonden zijn aan één soort handvoorkeur om een scheve verdeling te krijgen. Evolutionaire selectie op die voor- en nadelen kan er dan toe leiden dat één bepaalde voorkeur de overhand krijgt. Dat heeft dan geleid tot een grote meerderheid van rechtshandigen. Maar simpele selectie zou leiden tot het uitsterven van die eigenschap.” Er werd vanuit gegaan dat linkshandigheid een evolutionair voordeel had vanwege de gevechtshypothese, omdat rechtshandige personen weinig ervaring hadden om met een linkshandige te vechten. Vechten nam een belangrijke rol in vanwege overleving en status, voornamelijk één op één gevechten. Daarnaast zou handvoorkeur ook gekoppeld zijn aan: “[…] een bepaald aspect van gezondheid dat belangrijk is voor overleving, waardoor linkshandigheid niet verdwijnt (zoals bepaalde ziekten niet uit de populatie verdwijnen door selectie).” Daarnaast blijkt dat linkshandigheid niet alleen bepaald wordt door erfelijkheid. “Ik ben rechtshandig, maar mijn collega in dit onderzoeksproject Ton Groothuis (gedragsbioloog) is linkshandig. Zijn tweelingbroer is echter rechtshandig. Mooi bewijs dat handvoorkeur niet simpel wordt verklaard door erfelijkheid,” antwoordt Geuze op de vraag of hij links- of rechtshandig is. Deze eenvoudige constatering laat zien dat meer factoren, naast erfelijkheid, een rol spelen.
8. Linkshandige vrouwen reageren waarschijnlijk sneller
Doordat de rechterhersenhelft betrokken is bij spatiële relaties wordt verondersteld dat linkshandige mensen sneller reageren bij visuele taken. Wederom is belangrijk om in gedachten te houden dat de dominante hand niet per se indicatief is voor welke hersenhelft dominant is. Er is inderdaad een verschil in het reactievermogen van links- en rechtshandige personen. Het reactievermogen wordt veelal gemeten aan de hand van reactietijden. Hoe lager de reactietijd, hoe sneller iemand reageert. Zo bestaat er een verschil in reactietijd tussen vrouwelijke en mannelijke rechtshandige mensen, waarbij vrouwen langzamer reageren op visuele stimuli. Maar dit verschil bestaat niet tussen linkshandige vrouwen en mannen met betrekking tot visuele stimuli. De onderzoekers stellen ook vast dat er mogelijk een voordeel is met betrekking tot auditieve stimuli, voornamelijk het linkeroor (vanwege een dominante rechterhersenhelft) in linkshandige mensen. Zij concluderen dat deze bevindingen wijzen op een intrinsiek neurologisch voordeel voor linkshandige mensen. Dit voordeel is onder andere zichtbaar tijdens het sporten. Zo reageren veel rechtshandigen sneller met hun rechterhand, maar reageren linkshandigen nagenoeg even snel met beide handen. Natuurlijk dienen de omstandigheden van een dergelijk onderzoek in gedachten gehouden te worden.
9. Linkshandige mensen herstellen vermoedelijk sneller van een beroerte dan rechtshandige mensen
Voor onderzoeken naar beroertes worden voornamelijk rechtshandige personen gebruikt, omdat onderzoekers eerder niet wisten welke invloed linkshandigheid kan hebben. Onderzoekers hebben nu een manier gevonden om uit te zoeken welke rol handigheid heeft bij bepaalde effecten van een beroerte. Het is een creatieve manier, maar er kan voorzichtig geconcludeerd worden dat handigheid misschien samenhangt met het beter bestand zijn tegen de effecten van een beroerte. Er worden gezonde individuen gebruikt en alertheid is een belangrijke variabele. Onderzoekers onderzochten de rol van alertheid bij het organiseren van het brein en het herstellen van hersenschade. Omdat sommige functies merendeel gelokaliseerd zijn in één hersenhelft is het logisch dat als deze gebieden beschadigd raken dit meer gevolgen heeft. Wordt een functie verdeeld over twee hersenhelften is het verliezen van een deel van het netwerk minder beschadigend. Linkshandige mensen hebben meer functies verspreid over twee helften. De onderzoekers concluderen voorzichtig dat linkshandigheid je wellicht kan beschermen tegen bepaalde effecten van een beroerte. Zij weten echter niet of de bilaterale verspreiding van functies leidt tot linkshandigheid of dat linkshandigheid leidt tot een bilaterale verspreiding. Toch blijft het tof om te kunnen zeggen dat je als linkshandige wellicht beter beschermd bent tegen de gevolgen van een beroerte.
Je ziet het: linkshandigheid blijkt best tof te zijn!