Rust roest zeiden ze in vroeger tijden toen een extreem arbeidsethos nog zo ongeveer de hoogste deugd was. Little did they know. Uit nieuw onderzoek blijkt namelijk dat workaholics hun moraal kwijtraken door al dat werken. En dat komt met gevolgen.
Dat ontdekten onderzoekers van de Aston University en de Universiteit van Leipzig. Zij verzamelden antwoorden van ruim vijfhonderd Italiaanse werknemers en meer dan duizend Britten, die op drie verschillende tijdstippen vragen moesten beantwoorden over hun gedrag op de werkplek. De workaholics vielen uit de toon: zij bleken slecht te zijn in morele zelfregulering en daaruit volgend ethisch gedrag. Met andere woorden: ze riepen zichzelf op moreel vlak minder tot de orde, waardoor ze zich immoreler gingen gedragen.
Workaholics zijn werkverslaafden, die de innerlijke druk voelen om te blijven werken. Dat geeft hen een overdreven groot gevoel van voldoening, maar leidt ook tot tal van problemen. Niet alleen hun moraal raakt ondergesneeuwd door hun werk, maar ook hun relatie en fysieke gezondheid belanden achter aan de prioriteitenlijst.
Volgens het onderzoek kan de werkverslaving ervoor zorgen dat mensen zich minder verbonden voelen met hun morele waarden. Daardoor zijn ze minder geneigd zich uit te spreken over ethische problemen die ze op het werk zien en zwijgen ze daar eerder over, ook al zien ze dat er iets mis is. Dat gebeurt vooral bij bedrijven die zijn gericht op einddoelen en eigenbelang.
Morele ontkoppeling
De studie bouwt voort op de bekende sociaal cognitieve theorie van moraliteit van Bandura. Die stelt dat moreel gedrag wordt gereguleerd door persoonlijke en sociale normen. Je gedraagt je dus ethisch verantwoord doordat je zelf normen hebt waar je naar leeft en doordat we als samenleving een aantal afspraken hebben gemaakt over wat fatsoenlijk gedrag is.
Maar er is ook zoiets als morele ontkoppeling. Daarbij overtuig je jezelf ervan dat je gedrag gerechtvaardigd is, ook al sluit het niet aan bij je eigen ethische standaard of sociale normen. Deze morele ontkoppeling is als het ware de schakel tussen werkverslaving en de afnemende moraal van de werkverslaafde. Doordat je werkverslaafd bent heb je niet al te veel tijd om stil te staan bij je morele standaarden. Je sluit je dan ook af voor het stemmetje in je hoofd dat zegt dat je misschien onethisch bezig bent en praat je gedrag goed.
Bedrijfscultuur
Maar niet alleen je eigen standaarden, ook de bedrijfscultuur speelt een rol. Volgens een tweede studie van de onderzoekers is een cultuur waarin eigenbelang en individueel gewin boven bijvoorbeeld collectief welzijn gaan, ook slecht voor de morele standaard van workaholics. In een dergelijke omgeving zijn werkverslaafden nog meer geneigd om zich moreel af te sluiten. Daarmee wordt de kans dat ze ethische kwesties aanpakken nog kleiner.
“We zien werkverslaving vaak als een persoonlijke strijd of zelfs als een teken van toewijding, maar ons onderzoek toont aan dat het verstrekkende gevolgen heeft”, vertelt Roberta Fida, professor in de organisatiepsychologie aan de Aston University. “Workaholics, die intens gefocust zijn op het voltooien van taken en persoonlijke prestaties, hebben de neiging om zich los te koppelen van hun morele normen. Daardoor gaan ze hun stilzwijgen over onethische praktijken rechtvaardigen en wordt gedrag in stand gehouden dat mogelijk schadelijk is voor organisaties en de samenleving als geheel.”
De toeslagenaffaire
Een bekend voorbeeld daarvan is de toeslagenaffaire. Wie de BNNVARA-serie over de affaire heeft gezien, zag hoe de cultuur bij de toeslagenafdeling van de Belastingdienst vooral gericht was op ‘scoren’. Zoveel mogelijk dossiers moesten worden aangemerkt als frauduleus, zodat het geld dat de afdeling kostte, minimaal zou worden terugverdiend. De belastingambtenaren werkten in die gezamenlijke werkcultuur keihard en verloren daarbij hun moraal compleet uit het oog: het waren niet per se slechte mensen, maar binnen die toxische cultuur deden ze wel de verkeerde dingen.
De onderzoeker stelt dan ook: “Onze bevindingen benadrukken de noodzaak voor organisaties om hun werkcultuur te heroverwegen, vooral in sectoren waar een resultaatgerichte mentaliteit domineert. Wanneer werkverslaving en een op eigenbelang gerichte cultuur samenkomen, is het resultaat niet alleen burn-out, maar ook een systemische erosie van ethische normen.”
Geen rechtvaardiging
Collega Michael Knoll zegt daarover: “Workaholics rechtvaardigen hun stilzwijgen door zichzelf ervan te overtuigen dat het onschuldig of gerechtvaardigd is, omdat ze prioriteit moeten geven aan het afmaken van hun taken. Maar daardoor verzuimen ze dringende problemen aan te pakken, zoals veiligheidsrisico’s, onethisch leiderschap of inefficiëntie bij collega’s.”
Hij vervolgt: “Door zwijgen te normaliseren en ethische kwesties te negeren, lopen organisaties het risico dat werknemers, belanghebbenden en de maatschappij schade blijven ondervinden. Het gaat niet alleen om individueel welzijn, het gaat om de duurzaamheid van de organisatie.”
En dus is het de hoogste tijd dat werkgevers lange werkdagen en overmatige werklust niet langer zien als een teken van betrokkenheid. “In plaats daarvan moeten ze een organisatiecultuur bevorderen die ethisch gedrag beloont, moreel gedrag aanmoedigt en de druk vermindert die leidt tot overmatig werken”, klinkt het krachtig.
