Als iemand klaagt dat denken pijn doet, dan zit daar wel een kern van waarheid in, blijkt uit een nieuwe Nederlandse studie. Mentale inspanning blijkt namelijk vaak samen te gaan met onprettige gevoelens.
“Managers moedigen werknemers vaak aan om zich geestelijk in te spannen en leraren doen hetzelfde met studenten”, zegt onderzoeker Erik Bijleveld van de Radboud Universiteit. “Op het eerste gezicht lijkt dit goed te werken: werknemers en studenten kiezen vaak zelf voor mentaal uitdagende activiteiten. Je zou daarom het idee kunnen krijgen dat mensen genieten van intensief denkwerk.” Dat is volgens de Nijmeegse arbeids- en organisatiepsycholoog echter een misvatting. “In het algemeen hebben mensen een hekel aan mentale inspanning. We gaan dit soort hersengymnastiek dan ook het liefst uit de weg.”
Enorme meta-analyse
Voor het onderzoek werkte Bijleveld samen met onderzoekers Eliana Vassena en Louise David van de Maastricht University. Het drietal heeft een meta-analyse uitgevoerd van 170 studies, die allemaal zijn gepubliceerd in 2019 of 2020 en waaraan in totaal 4670 mensen meededen. De wetenschappers waren benieuwd naar de manier waarop wij geestelijke inspanning ervaren en of deze ervaring ook afhankelijk is van de taak of het soort mensen dat de taak uitvoert.
In de onderzochte studies komen allerlei deelnemers voor, zoals zorgmedewerkers, militairen, amateuratleten en studenten uit 29 verschillende landen. De proefpersonen voerden 358 verschillende cognitieve taken uit – variërend van het leren van een nieuwe technologie tot de weg vinden in een onbekende omgeving, en van een golfslag oefenen tot het spelen van virtual reality-spellen. In alle studies gaven de deelnemers aan hoeveel inspanning ze hadden geleverd en in hoeverre ze onaangename gevoelens zoals frustratie, irritatie, stress of ergernis voelden opborrelen tijdens de mentale taak.
Hersenkrakers
De resultaten lieten zien dat hoe groter de psychische inspanning was, des te heftiger de onaangename gevoelens waren. “Hard nadenken is vermoeiend en voor je het weet ben je uitgeput. Concentreren betekent ook dat het onmogelijk is om andere dingen te doen, want het brein kan niet goed multitasken. Daardoor moeten mensen noodgedwongen afzien van andere opties, die misschien wel veel fijner en interessanter zijn”, aldus Bijleveld.
“Onze bevindingen tonen aan dat geestelijke inspanning vaak onprettig aanvoelt voor degene die zijn hersenen laat kraken. Dit verband vinden we terug bij allerlei bevolkingsgroepen en tijdens het uitvoeren van vele verschillende mentale taken.” Dit is belangrijke informatie voor professionals, zoals onderwijzers en specialisten op de werkvloer, die instructies schrijven of taken en tools ontwerpen. “Als mensen een grote geestelijke inspanning moeten leveren, is het essentieel om hen hierbij te ondersteunen of te belonen voor hun inspanningen.”
Culturele verschillen
Interessant is dat het negatieve effect een stuk minder sterk was bij mensen uit Aziatische landen dan bij Europeanen en Noord-Amerikanen. Dit sluit aan bij het idee dat de aversie tegen mentale inspanning afhankelijk is van de onderwijscultuur en de studiedruk die mensen in het verleden is opgelegd. Middelbare scholieren in Aziatische landen besteden doorgaans meer tijd aan schoolwerk dan hun Europese of Noord-Amerikaanse leeftijdsgenoten. Het lijkt er sterk op dat Aziaten daardoor zware mentale inspanning beter kunnen verdragen.
Waarom is schaken zo populair?
Bijleveld noemt het interessant dat veel mensen in de praktijk toch vrijwillig deelnemen aan mentaal uitdagende activiteiten. Waarom zouden ze dit onaangename gevoel uit eigen beweging opzoeken? “Waarom schaken bijvoorbeeld miljoenen mensen?” vraagt de hoofdonderzoeker zich af. Hij antwoordt: “Mensen kunnen leren dat geestelijke inspanning bij bepaalde activiteiten leidt tot beloning. Als de voordelen van schaken groter zijn dan de kosten, kiezen mensen ervoor om schaak te spelen. Ze geven zelfs aan dat ze er plezier in hebben”, legt de universitair docent uit. “Maar als mensen zelf kiezen voor mentaal inspannende activiteiten, betekent dat nog niet dat ze genieten van de inspanning zelf. Het lijkt erop dat mensen voor deze activiteiten kiezen, ondanks de inspanning, niet vanwege de inspanning.”
