Het verhaal van de inmiddels beroemde ‘Man of the Hole’ is tragisch, temeer omdat het niet op zichzelf staat.
Het was even wereldnieuws vorige week. In het Braziliaanse regenwoud was het levenloze lichaam aangetroffen van de man die door buitenstaanders ‘The Man of the Hole‘ was gedoopt. Hoe hij echt heette, is onbekend en zullen we ook nooit meer te weten komen. Want in de wereld van ‘The Man of the Hole‘ waren er alleen maar buitenstaanders; zijn stamleden en familie waren in de decennia ervoor tijdens bloedige aanvallen van buitenaf uitgeroeid en sindsdien probeerde de man – als het laatste lid van zijn stam – in zijn eentje in het oerwoud te overleven. Ondertussen elk contact met de buitenwereld zorgvuldig mijdend; wanneer buitenstaanders zich toch te dichtbij waagden, floten de pijlen om hun oren.
Altijd alleen
Met de dood van de man is een einde gekomen aan een leven waar we ons als westerlingen maar moeilijk een voorstelling van kunnen maken. “Stel je voor dat je helemaal alleen leeft,” zo schreef Fiona Watson, directeur van Survival International (een organisatie die zich inzet voor inheemse stammen) nadat ze het leefgebied van de man in 2005 bezocht. “Altijd in complete stilte, altijd op de vlucht, altijd bang, onzichtbaar voor de wereld.”
Deze opmerkelijke bijnaam had de man te danken aan het feit dat hij gewend was om diepe gaten te graven, soms met scherpe punten erin. Hij gebruikte de gaten om dieren te vangen. Verder weten we weinig over het leven van de man. Zo weten we niet hoe hij echt heette, welke taal hij sprak of hoe zijn stam heette.
Natuurlijke dood
Waar ‘The Man of the Hole‘ na al die jaren in eenzaamheid te hebben doorgebracht uiteindelijk precies aan overleden is, is onduidelijk, zo vertelt Paula Zamorano Osorio, namens Survival International aan Scientias.nl. “Volgens FUNAI – het Braziliaanse overheidsorgaan dat belast is met het beschermen van de inheemse bevolking – is het lichaam van de man aangetroffen in zijn hangmat, in zijn hut. Er waren geen sporen van geweld, noch was het bos rond zijn hut verstoord. Het gebied is verder onderzocht en er is een autopsie uitgevoerd, waaruit blijkt dat hij een natuurlijke dood is gestorven.”
Desalniettemin is hij een symbool van genocide, zo betogen organisaties zoals Survival International. Want dat hij als laatste lid van zijn stam overbleef, is te herleiden naar herhaaldelijke aanvallen die vanaf de jaren zeventig op zijn stam werden uitgevoerd en die zeer waarschijnlijk het werk waren van veehouders die het leefgebied van de stam maar al te graag om wilden toveren tot weidegebied. “Met zijn dood (de dood van The Man of the Hole, red.) is de genocide van zijn mensen compleet,” stelt Watson. “Want dit was genocide: het opzettelijk uitroeien van een complete groep mensen.”
Andere stammen
En dat overkomt niet alleen de stam waar The Man of the Hole deel van uitmaakte; steeds meer Braziliaanse inheemse stammen staan onder druk. “Een voorbeeld daarvan is de Piripkura-stam: één van de kwetsbaarste stammen op aarde, waarvan zeker twee leden geen contact met de buitenwereld hebben,” aldus Zamorano Osorio. Illegale ontbossing in het leefgebied van de stam, bedreigt hun manier van leven en soms ook ronduit hun leven. Zo beschreef één van de leden van de stam vorig jaar nog hoe houthakkers tijdens één aanval negen van haar stamleden doodden.
Bescherming
De dreigende buitenwereld tekende ook het leven van The Man of the Hole en zette FUNAI er in 2005 zelfs tot aan om zijn beschermde leefgebied met 3000 hectare te vergroten. Ook besloot de organisatie geen moeite meer te doen om contact te zoeken met de man. Beide beslissingen zijn cruciaal geweest, zo stelt Zamorano Osorio. “Zonder die bescherming was het zeer waarschijnlijk geweest dat anderen het leefgebied van de man waren binnengedrongen en het vernietigd hadden. En als de man niet langer van het land had kunnen leven, had hij ook niet kunnen overleven. Bovendien zouden de buitenstaanders zelf ook een bedreiging voor hem hebben gevormd; ze hadden geweld kunnen gebruiken tegen hem of ziektes kunnen hebben overgebracht.”
Kortom: met het grotere leefgebied en de daarmee gepaard gaande bescherming tegen de buitenwereld, had de man een kans. “Hij leefde niet het meest vredige leven, omdat hij toch wel voortdurend op de vlucht was, maar het zou nog veel erger zijn geweest zonder die bescherming. Dat hij uiteindelijk zolang wist te overleven, getuigt van zijn eigen weerbaarheid, maar laat ook zien wat een gedegen bescherming van het leefgebied van ongecontacteerde mensen kan doen.” Niet alleen voor die mensen, maar ook voor het leefgebied zelf. “Zijn aanwezigheid beschermde het regenwoud tegen de omringende houthakkers en veehouders. En het bos hield hem veilig; hij kon zich erin verstoppen voor de wereld, die hij – door al zijn ervaringen – vreesde.”
Nu de man er niet meer is, is het afwachten of het gebied – waar de buitenwereld eerder voor bereid was om te moorden – die beschermde status houdt. “Braziliaanse non-gouvernmentele organisaties pleiten ervoor om het gebied te blijven beschermen, ter nagedachtenis aan de man en zijn stam.” Of de overheid daarin meegaat, is nog onduidelijk.
De toekomst van de overgebleven inheemste stammen blijft ondertussen ook ongewis. Een sleutelrol is daarbij weggelegd voor de Braziliaanse regering, nu nog onder leiding van president Jair Bolsonaro. Bolsonaro heeft er de afgelopen jaren geen geheim van gemaakt dat hij weinig opheeft met de inheemse bevolking en hun leefgebied wil kapitaliseren, bijvoorbeeld door het te ontbossen of door er mijnbouw te bedrijven. Om dat te bewerkstelligen, worden milieuregels ontmanteld en de beschermde status van gebieden aangepast. De gevolgen daarvan zijn al goed zichtbaar; zo is de ontbossing van de Amazone sinds 2018 flink toegenomen. Ook neemt het geweld tegen inheemse stammen en het aantal invasies van hun land al een aantal jaren op rij een vlucht. Maar met de presidentsverkiezingen in aantocht hopen organisaties zoals Survival International op een wisseling van de wacht en daarmee ook een toekomst voor de inheemse stammen. “Wij hopen dat er een eind komt aan de anti-inheemse regering van Bolsonaro,” stelt Zamorano Osorio. “Want als president Bolsonaro zijn zin krijgt, zal dit verhaal zich opnieuw en opnieuw gaan afspelen, net zolang tot alle inheemse mensen in Brazilië zijn weggevaagd.”
