Wie weleens een liveconcert bezoekt, is het misschien wel opgevallen: door de keiharde gitaren en drums heen zijn de vocalen soms amper te horen. Dat was vroeger wel anders.
Het is een bewuste keuze om in de concerthal maar zeker ook op een album bepaalde instrumenten harder of zachter te laten klinken ten opzichte van de zang. En ook dit is aan trends onderhevig, ontdekten Duitse onderzoekers, die popmuziek van 1946 tot 2020 vergeleken. Ze berekenden de zogenoemde zang-muziekratio en ontdekten iets dat ze niet hadden verwacht: leadzangers zijn steeds zachter gaan zingen vergeleken met het volume van hun band. In bijna zeventig jaar tijd nam de zang-muziekratio – dus hoe hard de zang klinkt ten opzichte van de rest van het geluid – gestaag af. Je kunt je er iets bij voorstellen als je aan liedjes van vroeger denkt, zoals Zij dronk ranja met een rietje (1965). De teksten werden veel beter gearticuleerd en kon je al snel woord voor woord meezingen, omdat ze zo goed te verstaan waren.
Een eerdere studie kwam overigens nog tot tegenovergestelde resultaten: de leadvocals waren juist op een hoger volume gemixt dan de andere instrumenten. Maar de bestudeerde songs bleken niet representatief voor westerse popmuziek. En dus deden de wetenschappers van de universiteit van Oldenburg het onderzoek nog eens dunnetjes over door naar de vier hoogst genoteerde nummers in de Billboard Hot 100 te kijken voor elk jaar van 1946 tot 2020. “Vanwege de diversiteit worden de Billboard Charts beschouwd als onafhankelijk en representatief”, aldus onderzoeker Karsten Gerdes.
Een decibelletje minder
Uiteindelijk ontstond er een database met driehonderd liedjes. Bij elk nummer werd de zang gescheiden van de andere muziek. Speciale software verdeelde elk lied in vier tracks: vocalen, bas, drums en alle andere geluiden. Achtergrondzang werd verwijderd, de onderzoekers wilden enkel naar de leadzang kijken. “Onze analyse liet een significante neerwaartse trend zien. In 1946 bedroeg de zang-muziekratio nog 5 decibel, in 1975 was dat ongeveer 1 decibel. Daarna bleef de ratio constant”, legt Gerdes uit.
De onderzoekers wilden deze ratio graag weten om te achterhalen of songteksten beter verstaanbaar zijn geworden en welke impact nieuwe technologie heeft. Elektronische versterking van instrumenten kan bijvoorbeeld een rol spelen net als bepaalde opnametechnologie. En dat laatste bleek inderdaad het geval: nieuwe technieken lagen ten grondslag aan de afname van de ratio tot 1975: de muziek werd steeds harder ten opzichte van de zang doordat instrumenten makkelijk versterkt konden worden.
Metal is andere kost
Maar er is meer, zoals de stilistische evolutie in de popmuziek. Om dit laatste idee te onderzoeken is gekeken naar verschillende genres. De onderzoekers selecteerden songs die genomineerd waren voor een Grammy in de genres country, rap, pop, rock en metal. Zoals verwacht was de zang-muziekratio bij country het hoogst, gevolgd door rap en pop. De ratio was bijna nul voor rock en negatief voor metal. Ook was het cijfer veel hoger voor soloartiesten dan voor bands. Geluidsversterkers werden meegenomen door het geluid af te trekken van het maximum van de leadvocalen, waardoor sommige resultaten negatief werden.
“Gitaarriffs zijn een specifiek kenmerk van rock en metal, waarbij gitaren net zo’n belangrijke positie innemen als de zang”, legt onderzoeker Kai Siedenburg uit. Deze interpretatie werd bevestigd door een gelijksoortig cijfer te berekenen, namelijk de ratio van de gitaar vergeleken met de rest van de instrumenten. Voor metal was dat cijfer bijna net zo hoog als de zang-muziekratio bij popmuziek.
Volumeknop op 10
Het verschilt dus nogal per muzieksoort hoe hard diverse instrumenten klinken en de rol die zang daarbij speelt. Maar voor de grootste muziekstroming, de popmuziek, geldt dat de zang in de loop der jaren relatief zachter is geworden. Eigenlijk is dat best logisch. Vroeger kon je een gitaar of piano niet zo goed versterken. Alles werd meer akoestisch opgenomen. De zangstem kwam er dus relatief gemakkelijk bovenuit. Nu kun je tijdens opnames, maar ook live de volumeknop van de versterker vol opendraaien en dan hoor je de zang nauwelijks meer. Het verklaart ook direct waarom songteksten zoveel minder belangrijk zijn geworden de afgelopen decennia: het maakt niet zoveel uit wat je precies zingt, omdat je het toch nauwelijks kunt verstaan.
