Associaties tussen geuren en kleuren zijn zo sterk dat ze onze waarneming van kleuren kunnen verstoren. Dat blijkt uit onderzoek van de Liverpool John Moores University.
Iedereen heeft onbewust associaties tussen geuren en kleuren. “De geur van karamel roept vaak een beeld op met de kleuren donkerbruin en geel terwijl je pepermunt eerder associeert met groen en blauw”, vertelt hoofdonderzoeker Ryan Ward, die al eerder onderzoek deed naar kleurassociaties bij geuren en nu onderzoek heeft gedaan naar hoe sterk die associaties zijn. “Bij koffie denken we dan weer aan donkerbruin en rood, bij de geur van kersen aan roze en rood en citroen associëren we vooral met geel en groen.” Maar het blijkt nu dat we niet alleen geuren associëren met kleuren: geuren kunnen ook daadwerkelijk beïnvloeden hoe we die kleuren waarnemen.
Om de associatie tussen de twee zintuigen te onderzoeken roken deelnemers aan het onderzoek eerst vijf minuten een geur die in de kamer werd verstuift; karamel, kers, koffie, citroen, peperpunt of de geurloze water ter controle. Daarna zagen de proefpersonen een willekeurige kleur op een beeldscherm. De onderzoekers vroegen aan de deelnemers of zij twee schuifregelaars zo wilden verstellen dat de kleur op het scherm zou veranderen naar een neutrale kleur grijs. De ene schakelaar bewoog de kleur geel richting blauw, en de andere groen naar rood. Om zeker te zijn dat de deelnemers van het onderzoek niet beïnvloed zouden worden door ongewenste zintuigelijke prikkels stopten de onderzoekers de deelnemers in een isolatiekamer. De lichten waren uit, de ramen geblindeerd en de kamer gezuiverd met luchtreiniger. Ook mochten de deelnemers geen deodorant of parfum dragen.
Geuren en kleuren
Wat bleek? Als de deelnemers een geur roken, hadden ze een zwakke maar significante neiging om een of beide schuifregelaars net te ver van neutraal grijs in te stellen. Niet willekeurig, maar in lijn met de eerder ontdekte associaties tussen geuren en kleuren. Wanneer de deelnemers bijvoorbeeld de geur van koffie roken, maakten ze het vlak wat grijs zou moeten zijn net iets meer roodbruin dan neutraal grijs. Enkel bij de neutrale geur van water, kwamen de keuzes van de deelnemers overeen met de echt grijs. “De aanwezigheid van verschillende geuren heeft dus invloed op hoe mensen kleur waarnemen”, aldus Ward.
Onbewuste associaties
Dat komt door zogenaamde ‘crossmodale associaties’, een proces waarbij verschillende zintuigen onbewust aan elkaar worden gekoppeld. Dat kunnen dus prikkels zijn zoals geuren en kleuren, maar ook over warmte of toonhoogtes heeft het brein stereotiepe ideeën. Zo associëren we hogere temperaturen vaak met wat warmere kleuren en denken we bij lagere geluidstonen ook aan fysiek lagere plekken. Dat komt doordat onze zintuigen ons voortdurend bombarderen met prikkels en informatie uit de omgeving. Door informatie van twee of meer zintuigen te combineren, kunnen onze hersenen deze overvloed aan informatie makkelijker verwerken.
Overcompensatie
Maar kennelijk worden prikkels niet alleen aan elkaar gekoppeld, maar kunnen ze elkaar ook beïnvloeden. Wat gebeurt er precies? Ward legt het uit als een soort ‘overcompensatie’, waarbij de associatie met een bepaalde kleur zorgt voor het tegenovergestelde effect. Bij een karamelgeur kleurde het vlak namelijk te blauw – het tegenovergestelde van het gele en donkerbruine waar je aan denkt bij karamel. Ward: “Deze ‘overcompensatie’ laat zien dat de verbindingen tussen zintuigen zo sterk zijn dat ze elkaar onbewust beïnvloeden.”
Dat ging echter niet voor iedere geur op. Pepermunt was de uitzondering in het experiment, en dat hebben de wetenschappers nog niet met zekerheid kunnen verklaren. Misschien dat de geur zo herkenbaar is, dat het rationele deel het associatieve overstemt. Een paar vragen blijven daarmee nog onbeantwoord. “Is dit effect ook aanwezig bij minder vaak voorkomende geuren, of zelfs bij geuren die voor de eerste keer worden waargenomen?” vraagt Ward zich af. Om dat te onderzoeken en om te zien hoe verstrekkend deze crossmodale associaties tussen geuren en kleuren zijn moet er volgens de wetenschapper nog meer onderzoek worden gedaan.
