Een hoestje hier, een niesje daar, op kantoor zijn je collega’s om de beurt ziek. Zelf voel je de bui ook al hangen. Gelukkig bereidt je lichaam zich ondertussen al voor op de strijd tegen de rondwarende ziektes.
Mensen en dieren kunnen ziekte bij anderen al vroeg waarnemen. Een handige overlevingsstrategie, want je kunt de zieken dan uit de weg gaan zodat je zelf niet besmet raakt. Alleen, dat kan tegenwoordig lang niet altijd. We moeten naar kantoor, kinderen gaan naar de opvang en we wonen samen in huizen.
Gelukkig heeft ons lichaam nog andere manieren om ons te beschermen tegen ziekte. “Je kunt je misschien niet al ziek melden, nog voor je ziek bent, maar je lichaam maakt zich al klaar voor de strijd”, zegt universitair hoofddocent in de biologie Patricia C. Lopes van Chapman University. Ze onderzoekt hoe ons lichaam en gedrag veranderen op het moment dat we ziek worden. “Onze lichaamsfuncties, en dan vooral ons immuunsysteem, dat ons lichaam beschermt tegen binnendringers, is strak gereguleerd”, legt ze uit. “Als we ziek worden kan onze fysiologie drastisch veranderen om herstel van de ziekte te bevorderen.”
Foto’s van zieke mensen
In haar artikel dat in vakblad Functional Ecology verscheen, schrijft Lopes dat er scenario’s zijn waarin onze fysiologie al verandert vóórdat we ziek worden, op het moment dat het risico op ziekte hoog is. “Met andere woorden: onze hersenen krijgen informatie binnen over zieke mensen en zorgen dan voor veranderingen in ons lichaam. Zo kan het bekijken van foto’s van zieke mensen al het immuunsysteem activeren.”
Lopes keek vooral naar de impact van parasieten op dieren. “Parasieten hebben veel meer invloed dan tot nu toe gedacht, omdat ze nog voor ze een lichaam aanvallen al fysieke veranderingen veroorzaken”, legt ze uit. “Hoe deze veranderingen voordat dieren ziek worden hen ondersteunen om te herstellen, is nog niet heel goed onderzocht, maar het kan grote impact hebben op hoe ziektes zich verspreiden, hoe we ziektes kunnen voorkomen en hoe we mensen en dieren kunnen helpen bij ziekte”, aldus Lopes.
Stress
Maar hoe kunnen de hersenen nadat ze een verhoogd ziekterisico vaststellen andere lichaamsfuncties veranderen? Er zijn meerdere verklaringen. Een mogelijkheid is dat de stressrespons wordt geactiveerd, die op zijn beurt effect heeft op tal van organen en zo het immuunsysteem een handje kan helpen. Maar hersenscans hebben recent ook een meer directe controle aangetoond doordat het brein bijvoorbeeld via de activering van bepaalde neurale gebieden in de hersenen (zoals delen van het beloningssysteem of van de insulaire cortex) zowel het aangeboren als het adaptieve immuunsysteem triggert. Het aangeboren immuunsysteem wordt beschouwd als de eerste non-specifieke verdedigingslinie van het lichaam, terwijl het adaptieve systeem gericht is op specifieke antigenen en bovendien een immuungeheugen heeft.
Walging
Een derde mechanisme waarmee de immuunfunctie wordt geactiveerd is mogelijk walging. Walging is een psychologische reactie die we hebben ontwikkeld om ons te beschermen tegen infecties doordat we een afkeer voelen van bepaalde gevaarlijke of ongezonde dingen en hygiënisch gedrag gaan vertonen als reactie op mogelijk contact met pathogenen. Zo zouden signalen die walging oproepen ook ons immuunsysteem mobiliseren en dan vooral de aangeboren immuunfunctie. Er zijn studies die aantonen dat de immuunreactie geconditioneerd kan worden via walging. Er is ook een overlap van de hersengebieden die betrokken zijn bij de verwerking van walging en de gebieden die centraal staan bij immuunconditionering. Tenslotte zijn er nog neurotransmitters die een rol kunnen spelen. Dopamine, onder andere belangrijk bij beloning, blijkt ook invloed te hebben op de werking van verschillende immuuncellen. Datzelfde geldt voor serotonine.
Ziektes voorkomen
Hoe het precies zit is nog onduidelijk, maar de bevindingen zijn wel erg relevant. “Achterhalen welke soort fysiologische reactie optreedt bij een verhoogd risico op ziekte en wanneer dat gebeurt, is cruciaal”, besluit Lopes in haar conclusie. “Het vergroot ons begrip van de reden waarom sommige mensen wel en andere niet ziek worden en hoe de anticiperende fysiologische reacties de kans op ziekte kunnen beïnvloeden.”
