Tot die conclusie komen Belgische onderzoekers nadat ze de skeletten van 36 gemummificeerde bavianen onderzochten en zo ontdekten dat de dieren bij leven onder meer te kampen hadden met een tekort aan zonlicht en slechte of ongeschikte voeding.
Meer dan 1000 jaar vereerden en mummificeerden de oude Egyptenaren tal van diersoorten. Waaronder ook bavianen. De oude Egyptenaren beschouwden de apen als wijze dieren, omdat ze zo sterk op mensen leken. Het vereren en mummificeren ervan was echter nog niet zo makkelijk, omdat bavianen helemaal niet in Egypte voorkomen. Het betekent dat de oude Egyptenaren ze moesten importeren. Hoe dat precies in zijn werk ging en hoe het de dieren vervolgens in het oude Egypte verging, is onduidelijk. Maar een nieuw onderzoek licht nu een tipje van de sluier op en onthult onder meer dat de bavianen het in het oude Egypte niet gemakkelijk hadden.
Het onderzoek
Onderzoekers van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen trekken die conclusie nadat ze zich bogen over de skeletten van 36 gemummificeerde bavianen, afkomstig van de westelijke Nijloever in Luxor. De bavianen in kwestie zouden ergens tussen 794 en 520 jaar voor de jaartelling hebben geleefd, zo schrijven de onderzoekers in hun studie. De apen behoren tot de soorten Papio anubis (groene bavianen) en Papio hamadryas (mantelbaviaan).
Engelse ziekte
Een analyse van de botten van de bavianen onthult laesies, vervormingen en andere afwijkingen die er sterk op wijzen dat de bavianen voorafgaand aan hun mummificatie geen gemakkelijk leven hadden. “Het meest opvallend zijn de kromme ledematen,” vertelt onderzoeker Wim Van Neer aan Scientias.nl. “Dit is typisch bij een gebrek aan vitamine D, ten gevolge van een tekort aan zonlicht en mogelijk ook onaangepaste voeding bij de groei. Het gaat om rachitis, ook wel Engelse ziekte genoemd.”
Gezonde bavianen
Onder de bestudeerde bavianen bevinden zich zo’n vier exemplaren die wel vrij gezond moeten zijn geweest. De onderzoekers vermoeden dat het om bavianen gaat die in het wild zijn opgegroeid en later naar Egypte zijn gehaald. De skeletten van de overige bavianen vertonen zodanige afwijkingen dat het erop lijkt dat zij in gevangenschap geboren en opgevoed zijn.
Moeilijk leven
En dat leven in gevangenschap was geen pretje, zo concluderen de onderzoekers. “Het leven van de Egyptische heilige bavianen was niet gemakkelijk,” zo is in hun studie te lezen. “Wetenschappelijk onderzoek onthult dat ze leden onder ondervoeding en een gebrek aan zonlicht.” Dat geldt overigens niet alleen voor bavianen die op de westelijke Nijloever van Luxor zijn ontdekt; vergelijkbare conclusies zijn eerder al getrokken over gemummificeerde bavianen die rond dezelfde tijd elders in Egypte leefden en later gemummificeerd zijn teruggevonden. Het hint erop dat de dieren overal op dezelfde manier werden gehouden.
Gek?
En die manier liet dus behoorlijk te wensen over. Dat lijkt zo op het eerste gezicht misschien vreemd of zelfs verrassend. Want waarom zouden de oude Egyptenaren een dier dat ze wijs en heilig achtten, zo slecht behandelen? Met die vraag lijken we echter overhaaste conclusies te trekken. Want dat de bavianen het slecht hadden, wil niet zeggen dat de Egyptenaren er doelbewust voor kozen ze slecht te behandelen. Zo wijst Van Neer erop dat er geen aanduidingen zijn dat de bavianen opzettelijk slecht behandeld werden. Zo zijn er bijvoorbeeld nauwelijks aanwijzingen dat de bavianen door hun verzorgers geslagen werden. “Er is geen enkele aanduiding van geheelde breuken. Wel is er één schedel met op het achterhoofd een verdikking die er op wijst dat een dier geslagen werd, waarschijnlijk met een stok.”
Geen onwil
Het hint er volgens Van Neer op dat de oude Egyptenaren de bavianen echt wel goed wilden verzorgen, maar daarbij op problemen stuitten. “Ik denk dat het de bedoeling was de bavianen wél goed te behandelen, maar dat dit moeilijk was,” zo vertelt hij. “Bavianen zijn goede klimmers, kunnen bijten en werden daarom in gebouwen of constructies gehouden met hoge muren. Vandaar dat er geen rechtstreeks contact was met de verzorgers en dus ook geen breuken, maar hierdoor was er wel een gebrek aan zonlicht. Trouwens het houden van bavianen (en andere apen) in gevangenschap is ook vandaag nog een uitdaging. Schedels en skeletten van bavianen die in dierentuinen werden gehouden en die in musea terechtkwamen, vertonen dezelfde afwijkingen die we aantroffen in het Egyptische materiaal.”
De bavianen die de onderzoekers voor deze studie bestudeerden, lijken dus – op misschien één aap na – niet fysiek te zijn mishandeld. Het heeft Van Neer best wel verrast. Eerder deed hij namelijk onderzoek op een 3000 jaar oudere vindplaats van bavianen en ontdekte hij tijdens botonderzoek wél sporen van fysieke mishandeling. Het feit dat de aanzienlijk jongere bavianen die hij nu onderzocht – net als elders teruggevonden bavianen uit dezelfde periode – die sporen niet of nauwelijks vertonen, hint erop dat de manier waarop de oude Egyptenaren voor de bavianen zorgden, door de tijd heen veranderd is.
Hoewel het onderzoek zo meer inzicht geeft in het leven van de bavianen blijven er ook veel vragen onbeantwoord. Van Neer en collega’s hopen dat daar tijdens vervolgonderzoek verandering in komt. Zo zou nader onderzoek, specifiek gericht op de tanden van de gemummificeerde bavianen, meer inzicht kunnen geven in wat ze nu precies te eten kregen. En als het in de toekomst lukt om DNA aan de skeletten te onttrekken, kan mogelijk ook worden vastgesteld waar de bavianen oorspronkelijk vandaan kwamen én hoe de oude Egyptenaren er precies mee fokten.
Dergelijk onderzoek is belangrijk, vindt Van Neer. “Omwille van de belangrijke status die deze dieren hadden in de faraonische periode. Egyptenaren vereerden de mantelbaviaan als een belichaming van Thoth, god van de maan en van wijsheid en adviseur van Ra, god van de zon. Het is bovendien het enige dier in het Egyptische pantheon dat niet oorspronkelijk uit Egypte komt.”
