De moorden vonden 6200 jaar geleden plaats en bewijzen dat willekeurige gewelddadige acties van alle tijden zijn.
In 2007 stuitte men tijdens bouwwerkzaamheden in het Kroatische Potocani op een graf. Archeologen werden erbij gehaald en zij troffen in het graf 41 individuen aan. In de jaren die volgden, zijn de skeletten uitgebreid bestudeerd. En het leidt nu tot een opmerkelijke conclusie. “Dit is het oudste ons bekende geval van een willekeurige massamoord,” zo vertelt onderzoeker James Ahern.
Bijzonder graf
Het is zeker niet voor het eerst dat onderzoekers een zeer oud massagraf terugvinden. Maar meestal herbergen deze massagraven alleen mannen – omgekomen tijdens gevechten of oorlogen. Of mensen die aan elkaar verwant zijn – waarbij de moordenaars het duidelijk op een bepaalde familie gemunt hadden. En soms ook migranten – groepen die genetisch anders zijn dan de mensen die in andere nabije graven zijn teruggevonden en waarschijnlijk vermoord werden, omdat ze als indringers werden gezien. Ook worden wel eens massagraven teruggevonden met daarin mensen die allemaal aan dezelfde dodelijke ziekte leden. Maar het Kroatische massagraf vertelt niet zo’n eenduidig verhaal, zo moeten Ahern en collega’s concluderen nadat ze de skeletten uitgebreid analyseerden. Ze stelden voor elk individu vast tot welk geslacht het behoorde en maakten – indien mogelijk – een inschatting van de leeftijd. Ook probeerden de onderzoekers de doodsoorzaak te achterhalen. En er werd genetisch onderzoek gedaan, om te kijken of de mensen aan elkaar verwant waren.
Het onderzoek wijst uit dat het graf bijna net zoveel mannen als vrouwen herbergt. Daarnaast lopen de leeftijden sterk uiteen. Ongeveer de helft van de slachtoffer zijn kinderen (tussen de 2 en 17 jaar oud). En de oudste volwassene heeft een geschatte leeftijd van 50 jaar. Ook wijst niets erop dat het om migranten gaat.
Doodsoorzaak
Verder kunnen de onderzoekers van 13 van de 41 slachtoffers aantonen dat ze schedelletsel hadden opgelopen en door toedoen van verschillende wapens een gewelddadige dood zijn gestorven. Het wijst op een genadeloze executie. “Een slachtpartij,” zo schrijven de onderzoekers in hun paper. “Hoewel we van de andere individuen geen doodsoorzaak weten, zijn we vrijwel zeker dat hun dood ook gewelddadig was,” aldus Ahern. “Zowel meerdere dateringen als sedimentonderzoek wijzen erop dat de individuen in één keer begraven werden.” Hij benadrukt daarbij dat er veel vormen van geweld denkbaar zijn die na het vergaan van zachte weefsels niet langer te traceren zijn. “Individuen kunnen gewurgd, geknuppeld of in zachte weefsels gestoken of gesneden zijn, waarbij geen schade aan de onderliggende botten is aangebracht.”
Geen familie
De meeste slachtoffers blijken bovendien niet aan elkaar verwant te zijn. “Het DNA-bewijs laat zien dat er onder deze grote groep slechts enkele familieleden waren, dat betekent niet alleen dat het geweld schijnbaar willekeurig was, maar ook gericht was op een deel van een veel grotere lokale populatie,” aldus Ahern.
Motief
De moordenaars lijken 6200 jaar geleden dus willekeurige slachtoffers te hebben gekozen. Wat hun motief daarvoor is geweest? Daarover kunnen onderzoekers enkel speculeren. Mogelijk vloeit de slachtpartij voort uit klimaatverandering of grote populatiegroei, zo opperen de onderzoekers. Beide ontwikkelingen kunnen leiden tot een gebrek aan grondstoffen. “Dat verstoort de levenswijze en groepen proberen dan soms de leefgebieden en grondstoffen van andere groepen over te nemen,” vertelt Ahern. “Populatiegroei zorgt ervoor dat groepen hun lokale grondstoffen opmaken en uitwijken naar nieuwe gebieden. Zowel klimaatverandering als populatiegroei veroorzaken vaak sociale onrust en gewelddadig gedrag – zoals we dat ook zien in Potocani – dat vaker voorkomt wanneer groepen met elkaar in conflict komen.”
Dat er duizenden jaren geleden al willekeurig gemoord werd, laat volgens de wetenschappers zien dat willekeurige moorden niet alleen in de recentere geschiedenis en moderne tijd voorkomen, maar ook al plaatsvonden in samenlevingen die anders georganiseerd waren dan de samenlevingen die we vandaag de dag kennen. Vervolgonderzoek zal uit moeten wijzen hoe vaak willekeurige moorden duizenden jaren geleden voorkwamen.
