De nieuw ontwikkelde test presteert beter dan al bestaande tests en zou zelfs 40 procent van de dementiegevallen kunnen helpen voorkomen.
Op dit moment leven er wereldwijd ongeveer 50 miljoen mensen met dementie. En hoewel dat al een fors aantal is, is de verwachting dat het aantal mensen dat de diagnose krijgt de komende jaren fors zal stijgen. Dit kan in 2050 zelfs verdrievoudigd zijn. Wetenschappers zijn dan ook naarstig op zoek naar manieren om de mensen die het grootste risico lopen, zo vroeg mogelijk aan het licht te brengen. En een nieuw ontwikkelde test zou daar zomaar eens bij kunnen helpen.
Door de vergrijzing is het aantal Nederlanders dat lijdt aan de aandoening verzesvoudigd: van 50.000 in 1950 tot 290.000 nu. In 2040 loopt dat aantal waarschijnlijk op naar 500.000 mensen en in 2050 zijn vermoedelijk zo’n 620.000 Nederlanders dement. Maar liefst een op de drie vrouwen krijgt ooit dementie, bij mannen is dat een op de zeven.
Er zijn momenteel zeer weinig effectieve behandelingen voor dementie. Deels heeft dit te maken met het feit dat deze aandoeningen vaak pas worden gediagnosticeerd als de symptomen verschijnen – en dan is het eigenlijk al te laat om het ziektebeloop te veranderen. Wetenschappers en artsen zouden dan ook het liefst in een veel eerder stadium ingrijpen. Dat komt omdat neurologen het er over het algemeen over eens zijn dat met (toekomstige) behandelingen van Alzheimer zo vroeg mogelijk moet worden begonnen, het liefst nog voor de eerste symptomen zich aandienen. Zodra er symptomen optreden, zijn de hersenen vaak al zodanig beschadigd dat een volledig herstel onmogelijk is.
Risicotests
Daarbij zou het ook handig zijn als artsen beter weten welke mensen het grootste risico op de ziekte lopen. In het verleden zijn er daarom al verschillende risicotests ontwikkeld. Met deze tests probeerden wetenschappers de kans dat een bepaald persoon dementie krijgt, te voorspellen. Want als vervolgens blijkt dat de kans op dementie groot is, kan er al vroeg met preventieve maatregelen worden begonnen. Helaas zijn deze tests behoorlijk onbetrouwbaar gebleken, waardoor ze nog niet in de zorg kunnen worden gebruikt. En dus zette een nieuw onderzoeksteam de zoektocht voort.
Studie
In een nieuwe studie, geleid door de Universiteit van Oxford, analyseerden wetenschappers gegevens van mensen tussen de 50 en 73 jaar oud die deelnamen aan twee grote Britse langetermijnstudies – de UK Biobank-studie en de Whitehall II-studie. In de UK Biobank-studie werden 220.762 mensen met een gemiddelde leeftijd van 60 jaar onderzocht met als doel een nieuwe risicotest voor dementie te ontwikkelen. 2.934 mensen met een gemiddelde leeftijd van 57 jaar uit de Whitehall II-studie hielpen deze vervolgens te valideren.
Elf risicofactoren
De onderzoekers stelden een lijst samen van 28 bekende factoren die verband houden met het risico op dementie en identificeerden vervolgens de sterkste voorspellers. Dit leverde uiteindelijk een lijst op van elf voorspellende risicofactoren, waarvan er verschillende verband houden met levensstijl. “De risicofactoren zijn leeftijd, onderwijs, voorgeschiedenis met diabetes, voorgeschiedenis met depressie, voorgeschiedenis met beroerte, ouderlijke dementie, economische achterstand, hoge bloeddruk, hoog cholesterol, alleen wonen, en het mannelijk geslacht,” somt onderzoeker Raihaan Patel in een interview met Scientias.nl op. Vervolgens gebruikten de onderzoekers deze elf risicofactoren om een nieuwe test te ontwikkelen die de kans op dementie voorspelt. “Op basis van de factoren berekent de test de waarschijnlijkheid dat iemand van middelbare leeftijd in de komende veertien jaar de diagnose dementie krijgt,” aldus Patel.
Grootste risico
Dankzij de test hebben onderzoekers nu een veel beter beeld van de mensen die het grootste risico op dementie lopen. “De belangrijkste risicofactoren zijn leeftijd, het bezit van het gen APOE (een bekende risicofactor voor dementie, red.) en een beroerte,” vertelt Patel. “Maar ook factoren zoals diabetes, depressie en een hoge bloeddruk spelen een sleutelrol. Het geschatte risico voor een persoon met diabetes, depressie en een hoge bloeddruk zal bijvoorbeeld ongeveer drie keer hoger zijn dan dat van een persoon van dezelfde leeftijd die geen van deze factoren heeft.”
Beste test tot nu toe
De nieuwe test is een grote stap voorwaarts. Zo presteert deze beter dan drie al bestaande methoden om de kans op dementie in kaart te brengen. Het betekent dat mensen die het grootste risico lopen, er nu makkelijker uitgevist kunnen worden. “De nieuwe test zou kunnen worden gebruikt als een eerste screening,” legt Patel uit. “De test laat vervolgens zien welke mensen het hoogste risico lopen. Zij komen vervolgens in aanmerking voor verdere onderzoeken. Daarbij is het overigens wel belangrijk om te vermelden dat onze test alleen iets vertelt over de kans op dementie, het vertegenwoordigt geen definitieve uitkomst.” Vervolgonderzoeken kunnen vervolgens uitwijzen of iemand inderdaad dementie heeft. Denk in dit geval aan hersenscans of bloedtests; onderzoeken die duur en tijdrovend zijn en dus niet grootschalig worden ingezet.
Dementie voorkomen
De bevindingen zijn veelbelovend. Want dankzij de test kan het aantal mensen dat de diagnose dementie krijgt, mogelijk worden teruggeschroefd. Dat komt omdat sommige risicofactoren aangepakt of behandeld kunnen worden, zodat het risico op dementie afneemt. De onderzoekers vermoeden zelfs dat tot 40 procent van de gevallen kan worden voorkomen door bepaalde levensstijlfactoren aan te passen, zoals stoppen met roken, verlagen van een hoge bloeddruk, afvallen of minder alcohol drinken. “De test kan dus helpen bij het identificeren van manieren om het risico op dementie te verlagen,” stelt Patel. “Het laat het bestaande verband tussen cardiometabolische aandoeningen (zoals hart- en vaatziekten, diabetes en nierschade, red.) en de hersenen zien. Dit betekent dat een gezonde levensstijl de kans op de ontwikkeling van dementie kan helpen verkleinen.”
Kortom, onderzoekers zijn er in geslaagd een hulpmiddel te ontwikkelen dat ‘sterk kan voorspellen’ of een persoon in de komende 14 jaar dementie zal ontwikkelen, door naar elf factoren te kijken. Ondanks deze hoopgevende resultaten, zijn de onderzoekers er nog niet. Zo erkennen ze verschillende beperkingen van hun onderzoek. De twee bestudeerde groepen verschilden bijvoorbeeld onder andere in demografie en levensstijl. Bovendien waren er in de Whitehall II-groep aanzienlijk minder vrouwen. Alle deelnemers waren daarnaast overwegend blank en het was minder waarschijnlijk dat ze in achtergestelde wijken woonden. En dat terwijl het bekend is dat het risico, het begin en de prevalentie van dementie varieert per etniciteit en sociaal-economische status. “Er zijn veel stappen die we moeten nemen voordat onze nieuwe test in de klinische praktijk kan worden gebruikt,” onderstreept Patel. “Hoewel onze test de meest nauwkeurige is voor een specifieke leeftijdscategorie en een specifieke demografische groep, is er meer onderzoek nodig om ervoor te zorgen dat deze ook onder een diverse groep mensen goed werkt.”
