De slimme bij woont en werkt in de stad. Zo wijst recent onderzoek uit dat bijen die in steden leven gemiddeld grotere hersenen hebben dan bijen op het platteland. Het onderzoek is het eerste bewijs dat aantoont dat zelfbewustzijn wel eens een stuk belangrijker kan zijn voor insecten dan we eerder hadden gedacht.
Tot die conclusie komen onderzoekers in het blad Biology Letters. Ze baseren hun conclusies op jarenlang onderzoek, waarbij ze – verdeeld over 89 soorten – wel 335 bijenlijfjes en hersenen hebben opgemeten. En alhoewel de hersenen van de bijen in de stad allemaal groter waren dan de hersenen van de bijen op het platteland, is het meest spraakmakende nieuws vooral dat de hersenen van bijen in de stad ook in verhouding veel groter zijn. Dit is belangrijk, omdat de grootte van de hersenen ten opzichte van het lichaam iets kan zeggen over hoe zelfbewust en cognitief een dier is. Zo zien we bij de dieren die cognitief het sterkst zijn allemaal dat hun hersenen erg groot (en zwaar) zijn ten opzichte van het lijf. Denk bijvoorbeeld aan mensen, maar ook aan dolfijnen en kraaien.
Jose B. Lanuza is één van de wetenschappers die heeft meegewerkt aan het onderzoek. “Alhoewel er eerder al bewijs was gevonden dat grotere hersenen voordelig kunnen zijn voor dieren, kijkt deze studie specifiek naar bijen,” vertelt Lanuza aan Scientias. “Ondanks dat bijen piepkleine hersens hebben, ontdekken we ook steeds meer dat ze wel degelijk beschikken over complexe cognitieve vaardigheden. Dit laat zien dat insecten in staat zijn om op een ingrijpende manier te veranderen op het moment dat de omgeving dat van hen vraagt.”
Het stadsleven
De grote hamvraag is natuurlijk wáárom bijen in de stad slimmer zijn. Lanuza wijst erop dat het antwoord hierop nog niet zo simpel is. “We moeten onthouden dat veel bijensoorten die we in de stad zien, ook voorkomen buiten de stad. In die zin is het dus niet zo dat bijen op het platteland ‘dom’ zijn, want ook daar moeten bijen om kunnen gaan met de uitdagingen die ze tegenkomen. Wat we echter wel zien is dat een beperkt aantal soorten veel vaker voorkomt in de stad, en we zijn ervan overtuigd dat het hebben van een groter brein hierbij een sleutelrol speelt.”
Zo vereist het stadsleven voor een bij een groter cognitief vermogen, omdat de omgeving constant aan het veranderen is. Om deze uitdaging goed op te kunnen vangen, hebben bijen dus een groter brein nodig. Echter wijst Lanuza erop dat een groter brein niet de enige verandering is die stadsbijen een voordeel kan geven. “Wat we ook zien is dat het hebben van een groter lichaam de bij erg kan helpen, omdat bijen op deze manier langere afstanden kunnen vliegen,” legt Lanuza uit. “Daarnaast zien we ook dat bijen met een groter lijf een diverser dieet aankunnen.” Het grote voordeel hiervan is dat bijen dus niet alleen verder kunnen vliegen om op zoek te gaan naar de bloemen die ze graag willen hebben, maar ook meer verschillende soorten bloemen kunnen gebruiken. “De twee bijensoorten waarbij we dit het meest zien zijn de grote wolbij (Anthidium manicatum) en de blauwzwarte houtbij (Xylocopa violacea).”
Cognitieve buffer
Het onderzoek speelt een belangrijke rol in het ondersteunen van de cognitieve buffer-hypothese. Dit is een hypothese die in essentie draait om het idee dat het zomaar zou kunnen zijn dat dieren een bepaalde vorm van zelfbewustzijn nodig hebben om te kunnen overleven in een wereld die rap aan het veranderen is. “Alhoewel dit het eerste bewijs is dat insecten inderdaad een cognitieve buffer hebben, wordt er nog steeds vurig gedebatteerd over de hypothese,” legt Lanuza uit. Het is voor de toekomst dan ook nodig dat de resultaten van het onderzoek verder worden aangevuld om zo een completer beeld te krijgen.
Lanuza: “Voor nu hebben we gekeken naar de relatieve grootte van de hersenen ten opzichte van het lichaam, en op basis hiervan gekeken hoe zelfbewust de bijensoorten ongeveer zijn. Echter zijn ook bijenhersenen ongelofelijk complex, en zou het maar zo kunnen zijn dat de interne bedrading van bijen belangrijker is dan de omvang van de hersenen.” Voor het vervolgonderzoek wil Lanuza dan ook vooral inzoomen: “Voor nu hebben we bijensoorten onderling vergeleken. Voor de toekomst lijkt het ons heel interessant om echt per bijensoort te kijken naar hoe de hersenen zich gedragen.”
