Stijgende zeespiegels en steeds heftigere stormen tasten niet alleen de infrastructuur aan, maar dreigen ook culturele schatten voor altijd te laten verdwijnen.
Alexandrië is een historische stad in Egypte, gelegen aan de Middellandse Zee. De stad werd rond 330 v.Chr. gesticht door Alexander de Grote en groeide uit tot één van de belangrijkste steden in de oude wereld. Hoewel Alexandrië door de eeuwen heen vele roerige tijden heeft doorstaan, rijst nu de vraag of de stad bestand is tegen moderne bedreigingen. Want door kusterosie en zeewaterinfiltratie storten er steeds meer gebouwen in. En datzelfde lot is mogelijk ook veel andere kuststeden beschoren.
Instortende gebouwen
Instortingen van gebouwen kwamen vroeger zelden voor in Alexandrië. De afgelopen tien jaar is dit aantal echter snel gestegen van één per jaar naar maar liefst 40 per jaar, zo ontdekten onderzoekers. “De ware impact van dit verlies reikt veel verder dan alleen bakstenen en cement”, zegt co-auteur van de nieuwe studie Essam Heggy. “We zijn getuige van de geleidelijke verdwijning van historische kuststeden, met Alexandrië als waarschuwing. Wat ooit als verre klimaatbedreigingen werd gezien, is nu een actuele realiteit.”
Veerkrachtige techniek
De bevindingen zijn tamelijk zorgelijk. Want zoals gezegd heeft Alexandrië al eerder voor hete vuren gestaan. Door de eeuwen heen heeft de stad aardbevingen, invasies en branden weten te overleven. “Al eeuwenlang waren de bouwwerken van Alexandrië voorbeelden van technische wonderen, die aardbevingen, stormvloeden, tsunami’s en meer trotseerden”, zegt onderzoeker Sara Fouad. “Maar nu zorgen stijgende zeespiegels en heftigere stormen – versterkt door klimaatverandering – ervoor dat wat duizenden jaren van menselijke vindingrijkheid heeft opgebouwd, in slechts enkele decennia verloren gaat.”
Zeespiegelstijging
Zelfs een kleine stijging van de zeespiegel van slechts een paar centimeter kan al enorme gevolgen hebben, stelt Heggy. “Onze studie daagt het gangbare misverstand uit dat we ons pas zorgen hoeven te maken wanneer de zeespiegel met een meter stijgt. Wat we hier aantonen, is dat kustlijnen overal ter wereld al veranderen en gebouwinstortingen veroorzaken in een tempo dat we nog nooit eerder hebben gezien.”
Studie
De onderzoekers pasten een driedelige methode toe om te onderzoeken hoe veranderingen in de kustlijn de gebouwen van Alexandrië beïnvloeden. Eerst creëerden ze een gedetailleerde digitale kaart met behulp van geografische informatiesystemen om de ingestorte gebouwen in zes districten van het historische stadscentrum in kaart te brengen. Dit dichtbevolkte gebied werd grondig geanalyseerd, waarbij elk gebouw werd gecatalogiseerd op locatie, grootte, bouwmaterialen, leeftijd, funderingsdiepte en aantal verdiepingen. De onderzoekers verzamelden gegevens over de periode van 2001 tot 2021, die inzicht geven in zowel volledig als gedeeltelijk ingestorte gebouwen.
Kustlijn
Door satellietbeelden te combineren met historische kaarten uit 1887, 1959 en 2001, brachten de onderzoekers in kaart hoe delen van de 80 kilometer lange kustlijn van Alexandrië in de afgelopen twintig jaar tientallen meters landinwaarts zijn verschoven. Door de snelheid van deze terugtrekking over de afgelopen eeuw te berekenen, onderzochten ze hoe de slinkende kustlijn de grondwaterstand verhoogt en zo de funderingen van kustgebouwen aantast. “Onze studie laat echter zien dat kustgebouwen ook zonder direct contact met zeewater risico lopen op instorting, in tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht”, zegt Heggy.
Zeewaterinfiltratie
Tot slot onderzocht het team chemische ‘vingerafdrukken’ in grondmonsters om de impact van zeewaterinfiltratie te achterhalen. Door specifieke isotopen zoals B7 te meten, bepaalden ze de sterkte van de bodem: hogere B7-niveaus duiden op stevige, stabiele grond, terwijl lagere waarden wijzen op erosie en verzwakking. “Onze isotopenanalyse laat zien dat gebouwen van onderaf worden aangetast: ze storten niet in door hun eigen constructie, maar omdat het zeewater de funderingen aantast en de bodem eronder verzwakt”, legt onderzoeker Ibrahim Saleh uit.
Natuurlijke oplossing
Om kusterosie en zeewaterinfiltratie te bestrijden, stellen de onderzoekers een natuurlijke oplossing voor: zandduinen en vegetatiebarrières langs de kustlijn. Deze helpen oprukkend zeewater tegen te houden en voorkomen dat het grondwaterpeil stijgt en funderingen aantast. Volgens Steffen Nijhuis, landschapsurbanist aan de Technische Universiteit Delft en co-auteur van de studie, is deze duurzame en betaalbare aanpak toepasbaar in veel dichtbevolkte kustgebieden wereldwijd.
Alexandrië is niet de enige stad die de gevolgen van klimaatverandering voelt. Tal van andere kuststeden worstelen met dezelfde uitdagingen van zoutwaterinfiltratie, die zowel de infrastructuur verzwakken als watervoorraden bedreigen. De onderzoekers hopen dat er snel actie wordt ondernomen om deze waardevolle oude steden te redden. Het behoud van historische steden is namelijk niet alleen van belang voor de architectuur, maar ook voor het beschermen van ons gezamenlijke culturele erfgoed. “Historische steden zoals Alexandrië, die symbool staan voor culturele uitwisseling, innovatie en onze gezamenlijke geschiedenis, zijn van onschatbare waarde voor het behoud van ons menselijke erfgoed”, zegt Heggy. “Terwijl klimaatverandering de zeespiegel doet stijgen en de kusterosie versnelt, gaat het beschermen van deze steden niet alleen om het redden van gebouwen, maar ook om het bewaren van onze identiteit.”
