En dat moet anders. In een nieuw onderzoek pleiten wetenschappers voor meer onderzoek naar de zwartste klimaatscenario’s.
De aarde warmt op. En naar de gevolgen daarvan is al veel onderzoek gedaan. Veel van de daaruit gerolde bevindingen zijn ons ook allemaal bekend en op tal van plaatsen zien we die onderzoeksresultaten bovendien al werkelijkheid worden. Bijvoorbeeld in de vorm van overstromingen, hitterecords, droogte, natuurbranden en smeltend (zee)ijs. En in dikke rapporten heeft het Intergovernmental Panel on Climate Change (kortweg IPCC) op basis van al dat onderzoek, recente waarnemingen en klimaatmodellen al laten zien hoe de opwarming zich in de toekomst kan gaan ontvouwen. De nadruk ligt daarbij echter – zeker de laatste jaren – op scenario’s waarin de aarde slechts enkele graden opwarmt. Aanzienlijk minder aandacht is er voor de scenario’s waarin de aarde veel sterker opwarmt dan gedacht. Die scenario’s blijven, zo wees eerder onderzoek uit, ook als we kijken naar de kans dat ze zich in de toekomst gaan ontvouwen, onderbelicht. Net als scenario’s waarin die uitgebreid beschreven beperkte opwarming van de aarde een op dit moment nog niet te overzien sneeuwbaleffect heeft en de mensheid zo veel harder raakt dan het IPCC nu vermoedt. “We weten het minst over de scenario’s die er het meest over doen,” zo concludeert onderzoeker Luke Kemp.
Zwartste scenario’s
En in een nieuwe studie, verschenen in het blad Proceedings of the Academy of Sciences, pleit Kemp – samen met collega’s – dan ook voor meer onderzoek naar die zwartste scenario’s. We hebben het dan over scenario’s die resulteren in het verlies van minstens 10 procent van de wereldbevolking. Maar ook scenario’s die uitmonden in het uitsterven van de mensheid.
Niet ondenkbaar
Dat klinkt misschien wat extreem, maar Kemp benadrukt dat het op dit moment allesbehalve ondenkbaar is. “Er zijn tal van redenen om te geloven dat klimaatverandering catastrofaal kan worden, zelfs als de opwarming beperkt blijft,” stelt hij. “Klimaatverandering heeft een rol gespeeld in elke massa-extinctie. Het heeft geleid tot de val van rijken en de geschiedenis vormgegeven. En zelfs de moderne wereld lijkt te zijn aangepast aan een specifieke klimaatniche.”
Directe en indirecte gevolgen
Daarbij moeten we ook niet vergeten dat huidig onderzoek zich vaak beperkt tot de directe gevolgen van de opwarming die we hierboven al even noemden. Denk bijvoorbeeld aan overstromingen of frequentere en intensere hittegolven. Het zijn gebeurtenissen die lokaal of regionaal mensenlevens kunnen kosten, maar niet direct een bedreiging vormen voor de mensheid. Anders wordt dat als we echter ook rekening houden met de indirecte gevolgen van dezelfde opwarming. “Financiële crises, conflicten en uitbraken van nieuwe ziekten,” somt Kemp op. “Er is een catastrofaal risico, maar we moeten daar nog een gedetailleerder beeld van krijgen.”
Twee onderbelichte scenario’s
Als het gaat om de catastrofale gevolgen van de opwarming van de aarde zijn er eigenlijk twee soorten scenario’s waar nu – in de optiek van Kemp en collega’s – veel te weinig aandacht voor is. Ten eerste gaat het dan om klimaatscenario’s waarin de aarde drie graden of meer opwarmt; in de wetenschap ligt de nadruk op dit moment op scenario’s waarin de opwarming onder de drie graden blijft. En dat terwijl een forsere opwarming zeker niet ondenkbaar is; het vorig jaar verschenen IPCC-rapport suggereerde dat er bij een verdubbeling van de atmosferische CO2-concentratie (ten opzichte van pre-industrieel niveau) 18 procent kans is dat de aarde meer dan 4,5 graad opwarmt. En inmiddels ligt de CO2-concentratie al 50% hoger dan in pre-industriële tijden. Meer onderzoek naar wat er precies gebeurt op een aarde die veel sterker opwarmt dan de 1,5 of 2 graden waar we nog altijd naar streven, is hard nodig, zo stellen de onderzoekers. Want we weten nog te weinig van de precieze effecten die zo’n forse opwarming kan hebben.
Sneeuwbaleffect
Ten tweede is er volgens de onderzoekers te weinig aandacht voor de indirecte gevolgen die de opwarming – zelfs als deze onder de drie graden Celsius blijft – kan hebben. Vaak ligt de focus namelijk op directe gevolgen, zoals smeltende gletsjers en extremere weersomstandigheden. Maar we moeten ook een gedetailleerder beeld zien te krijgen van de indirecte gevolgen. Zo kan droogte leiden tot misoogsten en honger en dat kan weer leiden tot sociale onrust en conflicten. En afhankelijk van waar die conflicten ontstaan kan dat weer consequenties hebben voor de gehele wereldbevolking. Om dat te illustreren halen de wetenschappers klimaatmodellen aan die suggereren dat tegen 2070 maar liefst 2 miljard mensen te maken kunnen krijgen met extreme hitte (dat wil zeggen: een gemiddelde jaartemperatuur die boven de 29 graden Celsius uitkomt). En een groot deel van die mensen woont in dichtbevolkte, maar ook politiek instabiele regio’s. “Tegen 2070 beïnvloeden deze temperaturen en de sociale en politieke consequenties die zij met zich meebrengen twee kernmachten en zeven laboratoria met het hoogste bioveiligheidsniveau, waarin de gevaarlijkste ziekteverwekkers liggen opgeslagen,” stelt onderzoeker Chi Xu. “Daar is een serieuze kans op rampzalige sneeuwbaleffecten.”
Onderzoeksagenda
En het wordt dus tijd dat we ons daar meer in gaan verdiepen. Heel concreet stellen de onderzoekers een nieuwe onderzoeksagenda voor waarin klimaatverandering benaderd wordt als een direct en indirect gevaar voor de mensheid. Hoog op die agenda staan vier consequenties van de opwarming die catastrofale gevolgen kunnen hebben: hongersnood en ondervoeding, extremer weer, conflicten en vectorziekten (ziekten die voor hun verspreiding sterk afhankelijk zijn van vectoren, zoals muggen of parasieten). Zo kunnen hogere temperaturen en droogte ertoe leiden dat gebieden die nu veel voedsel voortbrengen daar straks niet meer toe in staat zijn. Daarnaast kunnen hogere temperaturen en extremere weersomstandigheden samen de perfecte kweekbodem vormen voor de uitbraak van nieuwe ziekten. En wel doordat het leefgebied van mensen en wilde dieren (die deze ziekten op mensen over kunnen dragen) kleiner worden en veranderen, waardoor mensen en wilde dieren elkaar vaker tegen het lijf lopen. Op vergelijkbare wijze kunnen bijvoorbeeld ook door muggen overgedragen ziekten, zoals malaria of knokkelkoorts, in een ander of groter gebied toeslaan doordat hun gastheren door de opwarming van de aarde hun leefgebied zien veranderen. Opwarming en daaruit voortvloeiende gevolgen kunnen daarnaast ook leiden tot sociale onrust en conflicten, bijvoorbeeld over schaarser wordende grondstoffen, zoals water of voedsel.
Een gedetailleerd inkijkje krijgen in de zwartste klimaatscenario’s is niet direct aanlokkelijk. Maar het is wel noodzakelijk, zo benadrukt Kemp. Niet in de laatste plaats omdat die gedetailleerde, zwarte scenario’s ons misschien kunnen aanzetten tot actie om deze te voorkomen. “Een beter begrip van de nucleaire winter heeft een vergelijkbare functie gehad in debatten over nucleaire ontwapening,” aldus Kemp. En ten slotte is het ook gewoon slim om je op mogelijke toekomstscenario’s voor te bereiden. “We weten dat de temperatuurstijging een ‘dikke staart’ heeft, wat betekent dat er een breed scala aan uitkomsten is, waaronder ook een aantal minder aannemelijke, maar wel zeer extreme uitkomsten. Geconfronteerd worden met een toekomst waarin de aarde versneld opwarmt en vervolgens blind blijven voor de slechtst denkbare scenario’s is in het beste geval naïef risicomanagement en in het slechtste geval dodelijk dom.”
