Klimaatverandering bedreigt nu ook onze kunstschatten

Hogere temperaturen of overstromingen kunnen catastrofaal zijn voor kunstobjecten die opgeslagen liggen in oude gebouwen.

Veel schilderijen en kunstobjecten hebben een veilig plekje in het museum. Daar worden ze onder optimale omstandigheden tentoongesteld of bewaard. “Het is er een heel jaar door ongeveer 21 graden Celsius, met een maximale afwijking van plusminus 0,5 graad Celsius,” vertelt Zara Huijbregts, onderzoeker aan de TU Eindhoven. En ook de luchtvochtigheid is nauwelijks aan verandering onderhevig.

In de musea is de temperatuur en luchtvochtigheid goed geregeld.
Foto: StockSnap / Pixabay
Buiten de musea
Maar in Europa zijn ook buiten het museum ontzettend veel kunstschatten te vinden. “Bijvoorbeeld in monumentale panden, zoals kerken en kastelen. Vaak gaat het om collecties die daar al eeuwen aanwezig zijn en direct gerelateerd zijn aan het gebouw.” Die kerken en kaststelen bezitten vaak geen klimaatinstallatie. “Het betekent dat het binnenklimaat afhankelijk is van het buitenklimaat.” Het roept een interessante vraag op. Want wat gebeurt er nu met die kunstschatten als het buitenklimaat verandert? Huijbregts heeft het uitgezocht.

Modellen
Allereerst stelde ze vast welke invloed klimaatverandering op het klimaat van Nederland (en de rest van West-Europa) heeft. Ze maakte daartoe gebruik van klimaatbestanden voor het buitenklimaat tot het jaar 2100, gebaseerd op klimaatscenario’s van het IPCC. De modellen laten zien dat we met name een hogere luchtvochtigheid kunnen verwachten. En wat doet dat met het binnenklimaat? Om dat te achterhalen, onderzocht Huijbregts het 17e eeuwse Kasteel Amerongen en een 13e eeuws kasteel in België. Ze ontdekte dat een verandering van het buitenklimaat op korte termijn weinig doet met het binnenklimaat. “Het duurt best wel even voor de hogere luchtvochtigheid in het buitenklimaat ook binnen gevoeld wordt.” Maar zodra ook het binnenklimaat verandert, gaat dat de kunstschatten aldaar niet in de koude kleren zitten, zo wijst vervolgonderzoek uit. “De resultaten tonen aan dat klimaatverandering in een groot gedeelte van Europa kan zorgen voor zowel een toenemende binnentemperatuur als een toenemende relatieve vochtigheid,” schrijft Huijbregts in haar proefschrift. “Van deze twee factoren heeft de relatieve vochtigheid de hoogste impact op de schaderisico’s voor museumobjecten.” Zo neemt bijvoorbeeld de kans op schimmelgroei flink toe.

“Hogere temperaturen zorgen ervoor dat details op het schildersdoek minder scherp worden”

Wandschilderingen
Huijbregts bestudeerde voor haar proefschrift ook verschillende kunstobjecten, waaronder wandschilderingen in het Hofkeshuis in Almelo. “Het ging om olieverfschilderijen op canvas,” zo vertelt ze. “Simulatiemodellen wijzen uit dat de temperatuur waaraan de schilderingen worden blootgesteld van plek tot plek verschilt.” Door plekken die aan hogere oppervlaktetemperaturen zijn blootgesteld te vergelijken met ‘koelere’ plekken, kan Huijbregts meer zeggen over wat hogere temperaturen met wandschilderingen doen. “De resultaten wijzen erop dat er meer chemische degradatie plaatsvindt bij een hogere temperatuur. Het betekent heel concreet dat hogere temperaturen ervoor zorgen dat details op het doek minder scherp worden.”

Hier zie je een beschadigde kastdeur die Huijbregts heeft bestudeerd. Foto: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed.

Overstromingen
Naast hogere temperaturen en een hogere luchtvochtigheid kunnen ook extreme weersomstandigheden zoals overstromingen een probleem gaan vormen voor kunstobjecten, denkt Huijbregts. “We weten natuurlijk niet precies wat klimaatverandering gaat doen, maar een van de mogelijke grote risico’s is dat er naar verwachting in kortere perioden meer regen gaan vallen.” Wanneer dat resulteert in overstromingen en vloeren in kerken of kastelen blank komen te staan, stijgt de luchtvochtigheid enorm. “En dat is een groot probleem voor bijvoorbeeld houten objecten.” Als voorbeeld haalt Huijbregts een antiek kabinet aan dat in Kasteel Amerongen staat en dat ze uitgebreid bestudeerde. “(Het, red.) vertoont ernstige schade veroorzaakt door uitzetting van het hout.” Het lijkt in ieder geval deels het resultaat te zijn van overstromingen van de slotgracht.

Maar hoe kunnen we dergelijke beschadigingen in de toekomst – wanneer het klimaat naar verwachting verder verandert – voorkomen? Het mooiste zou natuurlijk zijn als we in al die kerken en kastelen een klimaatsysteem installeren dat de temperatuur en luchtvochtigheid constant houdt. Maar dat is lastig, legt Huijbregts uit. Want kerken en kastelen worden gekenmerkt door een slechte isolatie, waardoor klimaatsystemen overuren moeten draaien om het binnenklimaat niet te laten beïnvloeden door het buitenklimaat. En dat wil je niet. Want dat kost niet alleen veel geld, maar ook veel energie. “En vandaag de dag moet alles energiezuinig zijn.” Maar hoe kunnen we de kunstschatten dan beschermen? Huijbregts stelt een ‘oplossing op maat’ voor. “In musea is het het hele jaar door 21 graden Celsius. Maar misschien zijn er ook wel objecten die het bij 15 graden Celsius beter doen. We moeten dus eigenlijk specifiek in de buurt van die objecten gaan kijken wat ze nodig hebben en vervolgens kunnen we er ook voor kiezen om alleen bepaalde delen van een ruimte te conditioneren.” En mocht ook dat heel lastig worden. Dan is er eigenlijk maar één oplossing. “De objecten verplaatsen.”

Bronmateriaal

Interview met Zara Huijbregts
Foto: MANUELPERIS / Pixabay

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd