Kleine doorbraak voor ALS: bestaand parkinsonmedicijn blijkt ziekte te vertragen

ALS is een wrede ziekte waarbij de functie van spieren en zenuwen langzaam maar zeker uitvalt. Een geneesmiddel is nog altijd niet gevonden, maar er is nieuwe hoop: een parkinsonmedicijn blijkt de progressie van ALS met meer dan een half jaar te vertragen.

Jaarlijks krijgen zo’n 400 tot 500 Nederlanders de diagnose ALS, voluit Amyotrofische Laterale Sclerose geheten. Het begint met verminderde kracht in armen en benen of moeite met praten en slikken. Het eindigt onherroepelijk in een ziekenhuisbed. Spreken, eten en bewegen gaan niet meer en uiteindelijk houden ook de ademhalingsspieren ermee op. Patiënten leven gemiddeld nog zo’n drie jaar na de diagnose.

Stamcellen verraden werking medicijn
Aangezien er geen genezing mogelijk is van ALS, zijn de behandelingen gefocust op het verbeteren van de levenskwaliteit door symptomen te verminderen en ondersteunende zorg te bieden. Maar het lijkt erop dat er nu een nieuw wapen is tegen de slopende ziekte. Japanse onderzoekers hebben aangetoond dat het medicijn ropinirole, dat normaal gesproken voorgeschreven wordt aan parkinsonpatiënten, veilig is voor mensen met ALS. En het middel werkt: de progressie van de ziekte wordt gemiddeld met 28 weken vertraagd. Deelnemers aan het onderzoek reageerden wel erg verschillend op de ropinirolebehandeling. Het team kon de werking van het middel van tevoren al voor een groot deel in vitro voorspellen, door motorneuronen uit stamcellen van patiënten in het laboratorium te analyseren.

“ALS is niet te genezen en de ziekte is ook nog eens heel moeilijk te behandelen”, zegt hoofdonderzoeker Hideyuki Okano uit Tokio. “Door middel van geïnduceerde pluripotente stamceltechnologie (iPSC) konden we ropinirole in vitro aanwijzen als potentieel ALS-medicijn. Hierna hebben we dit middel in de praktijk getest. We weten nu dat ropinirole veilig is om aan ALS-patiënten voor te schrijven en dat het een positief effect heeft op het ziektebeeld, maar we hebben meer studies nodig om de precieze werking te doorgronden. Daarom gaan we binnenkort beginnen met een fase 3-trial.”

Positieve resultaten
Aan fase 2 van het onderzoek deden twintig Japanse ALS-patiënten mee, die de ziekte al gemiddeld zo’n twintig maanden onder de leden hadden en waarbij geen genetische aanleg gevonden is voor de zenuw-spierziekte. Het dubbelblinde experiment, waarbij de patiënten noch de artsen wisten wie ropinirole slikten en wie een placebo, veranderde na 24 weken in een open trial, waarbij de placebogroep ook mocht kiezen voor het medicijn. “We hebben de patiënten gedurende twee periodes van 24 weken gevolgd in hun doen en laten. Via longfunctie-, spierkracht- en bewegingsmetingen, maar ook met behulp van fitnesshorloges en zelfrapportage kregen we allerlei gezondheidsdata, die we hebben verwerkt en geanalyseerd. Het lijkt erop dat ropinirole bij ALS-patiënten zorgt voor een verbetering van de spierkracht en de dagelijkse activiteit, vergeleken met de controlegroep”, zegt neuroloog Satoru Morimoto.

De ropinirole-slikkers bleken in beide fasen van de trial actiever dan de placebogroep, takelden lichamelijk minder snel af en overleefden gemiddeld langer. Hoe langer het experiment duurde, hoe duidelijker het verschil tussen de groepen zich openbaarde. Helaas was er geen verbetering te zien in het ziekteverloop van de patiënten in de placebogroep die na 24 weken begonnen met ropinirole. Het lijkt er dus op dat vroeger beginnen en langer slikken loont.

Kleine neurieten
De onderzoekers wilden meer weten over de werking van het middel en gingen daarom op zoek naar moleculaire markers van de ziekte. Ze haalden pluripotente stamcellen uit het bloed van de patiënten en lieten die in het lab uitgroeien tot motorische zenuwcellen. Al snel werd duidelijk dat de zenuwcellen van ALS-patiënten veel kortere uitlopers (neurieten) hebben dan gezonde neuronen, maar dat de ALS-neurieten onder invloed van ropinirole langer groeien. “We hebben een duidelijke link gevonden tussen het ziektebeeld van ALS-patiënten en de staat van hun motorische zenuwcellen die we in vitro hebben opgekweekt”, legt Morimoto uit. “De patiënten van wie de neuronen in het lab sterk op ropinirole reageerden, takelden veel minder snel af na het slikken van het middel.”

Individueel behandelplan
In de studie pleiten de wetenschappers er dan ook voor om deze methode, waarbij motorische zenuwcellen worden opgekweekt en aan medicatie blootgesteld, in de toekomst ingezet wordt om de effectiviteit van verschillende geneesmiddelen te testen. Het is nog onduidelijk waarom de ene patiënt beter reageert op medicijnen dan de ander, maar het heeft waarschijnlijk te maken met genetische verschillen. De onderzoekers hopen hier tijdens vervolgstudies meer over te weten te komen.

Bronmateriaal

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd