Een nieuwe IVF-techniek kan ernstige ziekten voorkomen door naast een eicel van moeder en zaadcel van vader ook wat DNA van een ‘tweede moeder’ te gebruiken. De techniek kan levens redden, maar niet iedereen is enthousiast.
Het Lagerhuis van Groot-Brittannië stemde onlangs in met het gebruik van een controversiële nieuwe IVF-techniek. Hierbij ontstaat het kind niet alleen uit een eicel en zaadcel van zijn twee ouders: er is ook DNA van een ‘tweede moeder’ bij betrokken. Dit DNA vervangt ziekmakend DNA van de echte moeder. Hoewel met deze techniek kinderen gered kunnen worden van een ernstige stofwisselingsziekte, kleven er ook ethische bezwaren aan.
Stofwisselingsziekten
Groot-Brittannië stemt natuurlijk niet zomaar in met deze omstreden vorm van IVF. Het moet voorkomen dat er kinderen met mitochondriale ziektes geboren worden. Dit zijn ongeneeslijke stofwisselingsziektes die veroorzaakt worden door mutaties in het DNA van de mitochondriën, de ‘energiefabrieken’ van een cel. In Nederland lijden ongeveer 2000 mensen aan zo’n mitochondriale ziekte. Mutaties in het mitochondriale DNA verstoren de energieproductie van cellen. Daarom beïnvloeden mitochondriale ziektes vooral weefsels die veel energie gebruiken, zoals bijvoorbeeld de alvleesklier, spieren en het zenuwstelsel. Dit kan onder andere leiden tot diabetes, spierzwakte, blindheid en epilepsie.
Voorkomen
Mitochondriale ziektes kunnen niet worden genezen, maar het is in de toekomst misschien wel mogelijk om te voorkomen dat kinderen ermee worden geboren. Hiervoor moet er rondom de bevruchting van de eicel echter wel wat ‘geknutseld’ worden. De nieuwe IVF-techniek, ‘mitochondriënoverdracht’ genaamd, vervangt namelijk gemuteerd mitochondriaal DNA door gezond mitochondriaal DNA.
Hoe werkt het precies?
Uit de eicel van de moeder – met ziekteverwekkende mutaties in haar mitochondriaal DNA – wordt de celkern gehaald. Deze wordt vervolgens in een eicel van een andere vrouw met gezond mitochondriaal DNA geplaatst. De celkern van de donoreicel wordt vernietigd. Nu bevindt al het DNA uit de celkern van de moeder zich dus in een nieuwe eicel met gezonde mitochondriën. Hierna wordt de eicel bevrucht met een zaadcel van de vader. Het kind dat ontstaat uit deze bevruchte eicel heeft dus gezond mitochondriaal DNA.
Ethische bezwaren
Hoewel mitochondriënoverdracht dus ernstige ziektes kan voorkomen, hebben veel mensen ethische bezwaren tegen het gebruik ervan. Ze zijn bezorgd over de wettelijke gevolgen voor de ouders en het kind en over de veiligheid van de techniek.
Twee moeders?
Eén van de grootste zorgen is dat het kind dat ontstaat uit IVF met mitochondriënoverdracht DNA van twee verschillende vrouwen in zijn cellen heeft. Kun je zeggen dat dit kind een ‘tweede moeder’ heeft? De Britse Human Fertilisation and Embryology Authority (een onderdeel van het ministerie van volksgezondheid) is van mening dat er biologisch en wettelijk gezien geen sprake is van een ‘tweede moeder’ omdat het aandeel van de eiceldonor extreem klein is. Slechts 0,01% van het DNA in de cel is afkomstig uit de mitochondriën van de eiceldonor, de rest van het DNA zit in de kern van de moeder.
Designer-baby
Ook bestaat de angst dat het toestaan van mitochondriënoverdracht de eerste stap is in de richting van ‘designer-babies’: het creëren van kinderen met wenselijke eigenschappen. Het selecteren van kinderen met bijvoorbeeld blauwe ogen is dan wel niet mogelijk via de mitochondriën, maar toch: de techniek ‘rommelt’ wel met DNA. Mitochondriënoverdracht kan gezien worden als genetische modificatie van de mens.
Experimenteel
Ten slotte baart het zorgen dat mitochondriënoverdracht nog nooit met mensen is uitgevoerd. Uit proeven met menselijke eicellen blijkt dat mitochondriënoverdracht mogelijk is, maar er is nog nooit een zwangerschap gestart met zo’n eicel. Het is dus ook niet bekend wat de effecten op lange termijn zijn: blijven deze kinderen in hun latere leven ook gezond? Bij experimenten met apen zijn er al wel gezonde baby’s geboren die ook op latere leeftijd geen problemen hadden. Dit lijkt dus een goed teken.
Volgend jaar
Ethische organisaties in Groot-Brittannië zien meer voordelen dan nadelen in mitochondriënoverdracht en denken dat er geen groot gevaar op de loer ligt. Omdat inmiddels ook het Hogerhuis met het gebruik van de nieuwe techniek heeft ingestemd, worden naar verwachting volgend jaar al de eerste kinderen geboren met behulp van deze IVF-techniek. Dat gebeurt wel op kleine schaal, omdat er eerst nog getest moet worden of het in de praktijk ook goed gaat.
Nederland
En ook in Nederland wordt over de nieuwe IVF-techniek nagedacht. Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Edith Schippers verklaarde in een brief aan de Tweede Kamer dat de Nederlandse Wet ruimte biedt om mitochondriënoverdracht toe te staan. Daarvoor moet de Wet nog wel op specifieke punten aangepast worden. Ze benadrukte dat dit pas gebeurt als na uitgebreider onderzoek blijkt dat er geen biologische en ethische gevaren aan kleven.
Om kinderen het lot van een mitochondriale ziekte te besparen, is dus meer onderzoek en een flink maatschappelijk debat nodig. Moeders die gevaar lopen op een kind met een mitochondriale ziekte moeten tot die tijd hun heil zoeken in adoptie of eiceldonatie. Hoewel tegenstanders van mitochondriënoverdracht liever zien dat het daar altijd bij blijft.
Maaike Borgers studeert Science Education and Communication aan de Universiteit Utrecht en schreef bovenstaand artikel voor het vak Public Science Communication with Multimedia. Na haar studie wil Maaike graag biologiedocent worden.