Op elke basisschool in Nederland is wel eens een spreekbeurt gedaan over de wandelende tak. Misschien had jij wel een terrarium met de bijzondere insecten op je kamer. Wandelende bladeren zijn iets minder bekend, maar zeker zo fascinerend. Nu zijn er nieuwe ‘cryptische’ camouflage-insecten ontdekt die, hoewel ze genetisch anders zijn, uiterlijk als twee druppels water op andere soorten lijken.
De ontdekking van deze nieuwe cryptische soorten is niet alleen belangrijk om de wandelende bladeren systematisch te kunnen bestuderen en ordenen, maar de kennis is ook nuttig om hun diversiteit te waarborgen. Hoofdonderzoeker Sven Bradler van de Universiteit van Göttingen heeft samen met zijn team zoveel mogelijk tak-, blad-, bast- en andere vegetatie-imiterende insectensoorten verzameld.
Taxonomie in de ‘Tree of Leaves’
De entomoloog werkt al meer dan twintig jaar aan het in kaart brengen van wandelende takken en bladeren, en legt in gesprek met Scientias.nl uit dat zijn team aanvankelijk helemaal niet op zoek was naar nieuwe soorten. “We hebben in ons recente onderzoek verder gebouwd op de ‘tree of leaves’-studie uit 2021, waarin we zo veel mogelijk wandelende bladeren uit musea, collecties en dierentuinen bij elkaar hebben gebracht om meer te weten te komen over het evolutieproces van deze fascinerende dieren. Deze blad-imiterende insecten zijn in de afgelopen decennia wereldwijd door talloze wetenschappers verzameld gedurende verschillende expedities. Tijdens de studie kwamen we toevallig een aantal soorten tegen die uiterlijk exact lijken op een al bekende soort, maar na genetisch onderzoek alleen maar als nieuwe soort kunnen worden aangemerkt. Deze zeven ‘cryptische’ soorten en hun taxonomie beschrijven we in groot detail in onze nieuwe studie”, legt Bradler uit.
Tropisch regenwoud van Papoea-Nieuw-Guinea
De nieuw ontdekte soorten leven in Vietnam, op Borneo, Java, de Filipijnen of Papoea-Nieuw-Guinea. “We zijn ‘s nachts de wilde natuur ingegaan om de insecten te vangen, omdat ze dan actief zijn en veel bewegen. Onze tactiek was om met onze hoofdlampen in de bossen en struiken van het dichtbegroeide regenwoud te schijnen, en ze zo op het spoor te komen. In 2001 ben ik bijvoorbeeld enkele weken in het tropische regenwoud op Papoea-Nieuw-Guinea geweest om allerlei verschillende soorten insecten te verzamelen in een biodiversiteitshotspot waar nog steeds heel veel nieuws te ontdekken valt”, vertelt de entomoloog.
Per toeval gevonden
“Het is niet mogelijk om deze nieuwe cryptische soorten met het blote oog te herkennen, omdat ze zo ongelooflijk veel op bekende soorten lijken. Daarom is het ook moeilijk om op systematische wijze naar ze op zoek te gaan. We zijn er eigenlijk toevallig op gestuit toen we de dieren genetisch analyseerden. De kans is groot dat sterk gelijkende insecten die ver uit elkaar zijn gevonden – zoals in ons onderzoek het geval is voor Indische en Zuidoost-Aziatische wandelende bladeren – niet tot dezelfde soort behoren, omdat deze insecten niet zo mobiel zijn als vogels of vleermuizen. Door de grote afstand is de kans klein dat er genetische overdracht plaatsvindt tussen deze populaties”, zegt Bradler.
Eén zijn met de boomstam
“Er zijn tientallen verschillende groepen insecten die zich op een of andere manier camoufleren als takje, blad of iets dergelijks. Die zijn anatomisch heel anders opgebouwd en evolutionair niet direct verwant. Wel behoren ze allemaal tot de Phasmatodea, de echte wandelende bladeren (Phylliidae) zijn slechts een subgroep hiervan. Maar er bestaan ook buiten de Phylliidae allerlei blad-imiterende dieren. Ze zien er ook uit als bruine, dode bladeren. Sommigen zijn meer robuust en hebben meer weg van een stukje boomstam”, aldus de hoofdonderzoeker.
Wandelende tak of wandelend blad?
Er zijn op dit moment zo’n 3500 soorten wandelende takken en bladeren bekend. Daarvan zijn er maar ongeveer 100, die een blad imiteren. “Er zijn veel meer tak-imitators dan blad-imitators in het insectenrijk, maar hun spectaculaire en onverwachte uiterlijk maakt ze uniek. Uit onderzoek blijkt dat de blad-imiterende insecten geëvolueerd zijn uit tak-imiterende insecten. De wandelende takken waren er dus eerst”, besluit Dr Bradler.
