Als kantoormedewerker een hele dag aan je bureau zitten, kan – zeker als je het niet zo nauw neemt met de ergonomische voorschriften – zijn tol eisen. En dat was in het oude Egypte – al hadden ze toen geen bureaus – niet heel anders, zo blijkt uit nieuw onderzoek.
Voor het onderzoek bestudeerden wetenschappers de skeletten van 69 mannen die tussen 2700 en 2180 jaar voor het begin van de jaartelling in de necropolis van Aboesir – een dorp en archeologische vindplaats nabij Caïro – ter ruste zijn gelegd. Van de 69 onderzochte skeletten, behoorden er 30 toe aan oud-Egyptische schrijvers. En dat bleek in veel gevallen goed te zien; de skeletten van de schrijvers blijken namelijk heel specifieke afwijkingen te vertonen.
Slijtage
Zo blijken schrijvers veel vaker dan andere mannen uit hun tijd op heel specifieke plekken in hun lichaam artrose – oftewel slijtage van de gewrichten – te vertonen. Het gaat dan bijvoorbeeld om slijtage van de gewrichten die de onderkaak met de schedel verbinden, gewrichten in het sleutelbeen en onderzijde van het dijbeen en de wervelkolom (met name aan de bovenzijde). Daarnaast bleken de schrijvers vaker iets ingedeukte knieschijven te hebben. Ook was het bot in het onderste deel van de rechterenkel van de schrijvers vaak wat platter.
Kauwen op stengels
De afwijkingen getuigen volgens de onderzoekers van het feit dat de schrijvers het grootste deel van de dag zaten en daarbij herhaaldelijk dezelfde handelingen uitvoerden. Zo zou de aftakeling van het kaakgewricht bijvoorbeeld het resultaat zijn van het feit dat schrijvers hun schrijfwaar prepareerden door langdurig op stengels te kauwen, zodat deze een kwast-achtig uiteinde kregen. Wanneer het uiteinde van de stengel door het schrijven te rafelig werd of vol zat met inkt, werd het door de schrijver afgebeten, waarna deze weer enige tijd op het resterende stuk stengel kauwde om deze van een nieuw, kwast-achtig uiteinde te voorzien. “Frequent of langdurig kauwen kan een risicofactor zijn voor problemen met het kaakgewricht,” zo schrijven de onderzoekers in het blad Scientific Reports.
Altijd in dezelfde houding
Andere afwijkingen lijken weer te getuigen van het feit dat de schrijvers veel in dezelfde houding zaten. Onder meer afgaand op de aantasting van kniegewrichten en afplatting van een bot in de enkel gaan de onderzoekers ervan uit dat schrijvers veelal op hun linkerknie zaten. Hierbij hadden ze de linkerknie onder het lichaam, terwijl de rechterknie naar boven wees, net als wanneer je hurkt (zie afbeelding hieronder). Al schrijvende was het hoofd behoorlijk gebogen, wat tot slijtage leidde in met name de bovenste delen van de wervelkolom. Dat deze bijzondere houding schrijvers niet onbekend was, blijkt overigens uit verschillende muurschilderingen en standbeeldjes die schrijvers in deze houding afbeelden.
Klachten
Het onderzoek roept wellicht de vraag op of de schrijvers het ook echt merkten dat bepaalde delen van hun lijf door toedoen van hun professie aftakelden. Onderzoeker Petra Brukner Havelková denkt van wel. “Ik denk dat ze het wel merkten, net zoals elk persoon die lijdt aan artrose of beschadigde gewrichtsbanden dat wel voelt. Het menselijk lichaam is in dat opzicht in de afgelopen millennia niet veranderd. Als er iets verkeerd zit, voelen we pijn.”
Bijzonder
Het onderzoek is bijzonder. Waar eerder al best wel wat onderzoek is gedaan naar de titels die schrijvers kregen, de manier waarop ze werden afgebeeld, hun schrijfwaar en – natuurlijk – hun pennenvruchten, is er tot op heden weinig onderzoek gedaan naar de mens achter de schrijver. Met deze studie komt daar een beetje verandering in.
Beroepsrisico
“De term ‘schrijvers’ verwijst in de context van het oude Egypte, ten tijde van het derde millennium voor Christus naar mannen die een breed scala aan administratieve beroepen of functies vervulden,” zo schrijven de onderzoekers. “Deze individuen hadden een bevoorrechte positie in de samenleving, want slechts ongeveer 1 procent van de populatie was geletterd.” Maar die bevoorrechte positie kwam met een prijs, zo blijkt uit het nieuwe onderzoek. Want schrijver zijn in het oude Egypte bracht duidelijk ook enige beroepsrisico’s met zich mee.
Dat die risico’s nu enigszins in kaart zijn gebracht, is belangrijk, vindt Brukner Havelková. “Want het brengt ons dichter bij het leven dat zij (de schrijvers, red.) leidden.” Bovendien kan het helpen om teruggevonden skeletten waar niet zo heel veel over bekend is, beter te begrijpen. “Als je dan in alle of bijna alle gebieden van het lichaam die we in dit onderzoek hebben aangewezen op degeneratie stuit, kan dat helpen om zo iemand als ‘schrijver’ te identificeren, zelfs als zijn titel of andere informatie over het leven en werken van zo’n persoon niet bekend is. Dus: in de toekomst is het zo dat als we een skelet vinden van een man met een ernstig aangetaste wervelkolom, artrose in de kaak of schoudergewrichten of de duim of rechterhand of knie, het terecht de vraag oproept of hij misschien wel een schrijver was.”
