Om hun waarschuwingen kracht bij te zetten wijzen klimaatwetenschappers vaak op kantelpunten, die aanstaande zijn: points of no return, waarna het klimaat onherroepelijk verandert. Een groeiende groep wetenschappers denkt nu dat we af moeten van die term.
Hoewel de woordkeuze in eerste instantie nuttig was om aandacht te vragen voor plotselinge, drastische veranderingen, kan die nu verwarring zaaien bij het grote publiek en actie juist belemmeren.
Apocalyptische toon
In een opiniestuk in Nature stellen de wetenschappers van onder meer Princeton, Rutgers en Carleton University dat de kantelpunten met betrekking tot de opwarming van de aarde slecht gedefinieerd zijn en vaak onjuist worden toegepast. Bovendien is er geen bewijs, zo stellen zij, dat de apocalyptische toon van de metafoor leidt tot meer actie.
De onderzoekers merken op dat het grote publiek eerder reageert op bedreigingen die relatief zeker, nabij en op korte termijn zijn, dan op abstracte gevaren waarvan de timing hoogst onzeker of onvoorspelbaar is. “Hoewel veel van de fysieke fenomenen die onder het label ‘kantelpunten’ vallen belangrijk en zeker het bestuderen waard zijn, benadrukken ze niet noodzakelijkerwijs de meest kritieke of ingrijpende aspecten ervan”, aldus hoofdauteur Robert Kopp, professor aard- en planeetwetenschappen aan de Rutgers School of Arts and Sciences.
Actie na bosbrand
Uit sociaalwetenschappelijk onderzoek blijkt volgens de auteurs, dat constructieve collectieve actie eerder tot stand komt door heftige klimaatgebeurtenissen, die nu plaatsvinden, zoals grootschalige bosbranden, langdurige droogte, intense hittegolven en overstromingen, dan door het meer abstracte idee van kantelpunten.
De term kantelpunt verwijst naar een kritiek punt in een systeem waarbij een kleine verandering leidt tot een grote en vaak onomkeerbare verandering. Er gebeurt iets, een drempel wordt overschreden, en het systeem reorganiseert zich en keert niet terug naar zijn oorspronkelijke staat. In de klimaatwetenschap spreekt het IPCC bijvoorbeeld van “kritieke drempels waarna een systeem zich vaak abrupt en onomkeerbaar herorganiseert”.
Bekende kantelpunten zijn het mogelijke stilvallen van de AMOC, de Atlantische golfstroom, die ervoor zorgt dat het hier niet veel kouder wordt dan nu. Ook het instorten van de West-Antarctische ijskap, waardoor de zeespiegel hard stijgt of het verdwijnen van de koraalriffen, worden als kantelpunten beschouwd.
Niet goed gedefinieerd
Maar volgens de klimaatwetenschappers is de term kantelpunten niet goed gedefinieerd, hoewel dat wel zo lijkt. “Pogingen om zoveel fenomenen en situaties onder één label en interpretatiekader samen te vatten, dragen niet bij aan de wetenschap”, aldus co-auteur Michael Oppenheimer, professor aan Princeton University.
De brede toepassing van de term maakt hem vaag en niet effectief om actie te stimuleren. “Landen ondernemen waarschijnlijk eerder actie na collectieve erkenning van een duidelijke gebeurtenis, zoals een verwoestende bosbrand of een energiecrisis, die politieke kansen biedt om al bekende oplossingen te bevorderen”, aldus co-auteur Rachael Shwom, professor aan de Rutgers School of Environmental and Biological Sciences.
Elke fractie van een graad telt
Er ontstaat bovendien verwarring als beleidsdoelen gebaseerd op de opwarming, zoals het streven om een wereldwijde temperatuurstijging te beperken, onterecht in verband worden gebracht met klimaatkantelpunten. Volgens de auteurs moet de klimaatwetenschap zich niet alleen bezighouden met het bepalen van precieze drempels voor catastrofale gevolgen, vooral omdat de timing ervan hoogst onzeker is. Dit kan leiden tot vals alarm en vermindert alleen maar de geloofwaardigheid van toekomstige claims.
“Elke fractie van een graad telt: 1,45 graden stijging is slecht, en 1,55 graden is erger”, zegt Elisabeth Gilmore van Carleton University. “Toch lijkt het alsof velen denken dat 1,5 graden opwarming een speciale betekenis heeft of een drempel is waarna klimaatmitigatie niet langer de moeite waard is. Het tegenovergestelde is waar: hoe warmer de aarde wordt, hoe groter de noodzaak om snel emissies te verminderen.”
Eerdere kritiek
De wetenschappers benadrukken dat zij niet de eersten zijn die twijfels uiten over het gebruik van kantelpunten. In 2006 bekritiseerden redacteuren van Nature de term in een essay vanwege de overmatige nadruk op zeer onzekere wetenschap en het risico dat deze focus kan leiden tot fatalisme. Gilmore: “Zolang wetenschappers blijven praten over kantelpunten, zouden de communicatieve effecten ervan onderwerp van onderzoek moeten zijn.”
