Hoe langer we wachten met de aanpak van klimaatverandering, hoe hoger de rekening oploopt. Vooral als zogeheten kantelpunten worden overschreden, schieten de kosten omhoog, mogelijk met een factor vier of meer. Het gaat hierbij om duizelingwekkende bedragen, die we bij de volgende generaties neerleggen.
Als je het eerste blokje in een rij dominosteentjes omstoot, volgt een kettingreactie. Iets soortgelijks gebeurt bij een tipping point of kantelpunt in het klimaatsysteem: als zo’n drempel wordt overschreden, treden een aantal onomkeerbare gevolgen op, zoals het versneld opwarmen van oceanen, een stijgende zeespiegel, extremer weer, en ook het stilvallen van de warme golfstroom (Noord-Atlantische Drift of AMOC) behoort tot de afschrikwekkende mogelijkheden.
Maar er is nog een ander, veel minder besproken gevolg van het bereiken van deze kantelpunten: de oplopende kosten om de schade ongedaan te maken. Volgens nieuw onderzoek, dat deze week is gepubliceerd in het vakblad Climate and Atmospheric Science verviervoudigen de kosten om de klimaatschade te herstellen nadat een tipping point is overschreden. Er is al veel wetenschappelijk werk verricht om de milieukosten van klimaatverandering in kaart te brengen, maar deze studie is de eerste die de financiële impact van interventies voor en na het overschrijden van kantelpunten in cijfers uitdrukt.
Kleine veranderingen, grote gevolgen
Bekende voorbeelden van tipping points zijn het smelten van poolijs en het afsterven van koraalriffen. Wordt op dat vlak de drempel overschreden, dan volgen drastische effecten: kuststeden die onder water komen te staan of biodiversiteit die onherstelbaar verloren gaat. De VN definieert deze punten als “kritieke drempels in een systeem die, eenmaal overschreden, leiden tot een aanzienlijke verandering van de toestand van het systeem.” De gevaren van tipping points zijn maar al te duidelijk, maar we weten verrassend weinig over de kosten om ze te beheersen. Hoeveel inspanning is er bijvoorbeeld nodig om het smelten van poolijs te stoppen nét voordat zo’n punt wordt bereikt? En wat wordt de rekening voor onze kinderen als we wachten tot het te laat is?
De klok tikt, de teller loopt
Volgens wiskundige Parvathi Kooloth van de Pacific Northwest National Laboratory in Richmond, Washington zijn de kosten om de effecten terug te draaien circa vier keer zo hoog, nadat een kantelpunt is gepasseerd. Dit geldt niet alleen voor poolijs, maar ook voor het uiteenvallen van andere systemen, zoals koraalriffen. “Je kunt nu betalen, net voordat je het punt overschrijdt, of je wacht”, zegt hoofdonderzoeker Kooloth. “Maar hoe langer je wacht, hoe meer interventie er nodig is om het klimaatsysteem terug te brengen naar zijn oorspronkelijke staat.”
Waardevolle inzichten door wiskundige logica
De unieke eigenschappen van elk tipping point bepalen wat voor effect de veranderingen hebben na zo’n omslagpunt. Neem bijvoorbeeld het smelten van poolijs: factoren zoals oceaanwarmte en bewolking spelen een cruciale rol. Die hebben dan ook een grote invloed op de strategieën om het probleem te lijf te gaan. Toch is er een gemeenschappelijk kenmerk: alle kantelpunten volgen een soortgelijke wiskundige logica. Dit maakt het mogelijk om met vereenvoudigde modellen het fundamentele gedrag van deze omslagpunten te onderzoeken. Deze modellen bieden waardevolle inzichten voor toekomstige maatregelen en helpen om vroege waarschuwingssignalen te identificeren, denkt Kooloth. “Het is ongelooflijk lastig om een tipping point precies aan te wijzen”, legt de klimaatonderzoeker uit. “We weten veel over het klimaatsysteem, maar we kunnen niet zeggen hoe dichtbij we nu exact zijn. Misschien kunnen we op een dag waarschuwingssignalen aanwijzen die ons helpen om eerder in te grijpen.”
Het ‘overshoot’-venster
Het Amerikaanse onderzoeksteam ontdekte een fascinerend fenomeen: het ‘overshoot-venster’. In de periode direct na het passeren van een tipping point stijgen de kosten niet meteen exponentieel. In plaats daarvan nemen ze lineair toe. Dit komt doordat sommige processen, zoals het opwarmen van oceaanwater, traag op gang komen. Kooloth spreekt van een geluk bij een ongeluk: een kort uitstel van de ergste gevolgen. Maar er is een keerzijde. Zodra dit overshoot-venster voorbij is, stijgen de kosten voor herstel nog veel sneller. Hoe groter het venster, hoe hoger de uiteindelijke prijs.
Het onderzoek toont aan dat sommige effecten van klimaatverandering onomkeerbaar zijn. Uitgestorven planten- en diersoorten komen niet terug, en het zal enorm veel inspanning vereisen om sommige schade te herstellen, zelfs meer dan het kostte om het tipping point te bereiken. “De weg terug is vaak veel langer dan de weg ernaartoe”, waarschuwt Kooloth. “Stel je voor dat we doorgaan met onze huidige uitstoot, en dat alle poolijs tegen het jaar 2100 is verdwenen. Zelfs als we onze uitstoot daarna terugbrengen tot het niveau van 2024, is dat mogelijk niet voldoende om het ijs te herstellen. We zouden nog verder terug moeten gaan – misschien wel naar pre-industriële uitstootniveaus. Die asymmetrie moet zwaar meewegen in de keuzes die we nu maken.”
Oproep tot actie
Het onderzoek benadrukt het belang van preventief ingrijpen. Of zoals Kooloth het treffend samenvat: “Correctie achteraf is veel duurder en ingrijpender dan preventie.” De tijd dringt, en hoe langer we wachten, hoe moeilijker en kostbaarder het wordt om onze fouten te herstellen.
