Kannibalen in het water: sommige vissen eten hun eigen kinderen op tegen de stress

Sommige dieren hebben er alles voor over om te overleven, zelfs hun eigen nageslacht opeten. De cichliden doen er in elk geval niet moeilijk over.

De vissen uit de baarsfamilie gebruiken de antioxidanten van hun kinderen om DNA-schade te verminderen, blijkt uit nieuw onderzoek. De cichlide is een zogenoemde muilbroeder. Dat wil zeggen dat de moedervis de bevruchte eitjes twee weken lang in haar mond uitbroedt tot ze groot genoeg zijn om uit te komen. Maar ze komt niet ongeschonden uit de strijd. Door het broeden ontstaan chemische stoffen, die schade toebrengen aan de lichaamscellen van de moedervis. Gelukkig heeft ze daar iets op gevonden: om te herstellen eet ze een deel van haar kroost op. Dat vond onderzoeker Peter Dijkstra verrassend. “Hoewel muilbroeden en kannibalisme van kinderen vaker voorkomen in de natuur, was het toevallig dat we dat bij deze specifieke soort ontdekten”, vertelt hij.

Kinderen eten
Dat ouders een deel van hun nageslacht opeten is inderdaad niet zo vreemd als je misschien denkt. Er zijn vogels die het doen, maar ook insecten, reptielen, amfibieën en zelfs sommige zoogdieren. Het is niet geheel duidelijk waarom het gebeurt. Evolutionair gezien zou dit gedrag toch moeten verdwijnen, aangezien het de voortplanting tegenwerkt. De meest gehoorde verklaring is dat de jongen simpelweg een bron van energie vormen. Het grootbrengen van het nageslacht is een schadelijke zaak voor de ouders dus door een deel van hun kroost te verorberen, verminderen ze de schade aan hun lichaam en maken ze de kans dat een ouder overleeft, groter. Daardoor neemt de kans ook toe dat ze in de toekomst weer eitjes kunnen uitbroeden, wat de voortplanting dan toch ten goede komt. Bovendien is in geval van voedselschaarste de kans op overleving groter voor de overgebleven jongen als er een aantal opgegeten is.

Want de ouders – in dit geval de moeders – peuzelen natuurlijk niet al hun jongen op. Hoeveel dan wel ongeveer? “Volgens eerder onderzoek lijkt het erop dat de vrouwtjes ongeveer de helft opeten. Dit is echter gebaseerd op een labstudie, dus hoeveel ze in de natuur eten is onduidelijk. Wat al wel bekend is, is dat de mate van kannibalisme afhangt van omgevingsfactoren en de fysieke conditie van de moeder”, legt Dijkstra uit aan Scientias.nl. Maar het is heel moeilijk om kannibalisme te bestuderen, benadrukt de wetenschapper. “De mond zit vol met eieren of baby’s en je kunt niet zomaar even in de bek kijken of jonkies gaan tellen zonder haar kroost uit de mond te halen.”

Stressvolle tijd
Onderzoek naar muilbroeden en kannibalisme van kinderen klinkt niet heel smakelijk, maar het is wel belangrijk. Zo kunnen onderzoekers verklaringen vinden voor hoe en waarom ouderlijke zorg überhaupt is geëvolueerd.

De periode van muilbroeden is de meest stressvolle tijd in het leven van de Astatotilapia burtoni, zoals de onderzochte sichlidesoort heet. Het vrouwtje is dan minder goed in staat om veranderingen in haar omgeving te verdragen. Zo kunnen harde geluiden er toe leiden dat ze haar kroost prematuur ter wereld brengt of helemaal opeet. De problemen ontstaan overigens niet doordat ze zelf niet kan eten en dus honger zou krijgen. “Dieren kunnen heel prima een langere periode zonder eten. Het is heel normaal voor de muilbroedende vrouwtjes om dit te doen”, verklaart Dijkstra. “Eerder onderzoek heeft laten zien dat veranderingen in het brein ervoor zorgen dat A. burtoni-vrouwtjes minder honger voelen als ze aan het broeden zijn. Bovendien zijn er waarschijnlijk allerlei veranderingen in de energiehuishouding die broeden makkelijker maken. Maar feit blijft natuurlijk dat muilbroeden en twee weken niet eten een ongelooflijke prestatie is.”

DNA-schade
Om meer te weten te komen over de impact van muilbroeden op deze vissen, verdeelden de onderzoekers de vrouwtjes in drie groepen: broeders, niet-broeders en een controlegroep. Ze stelden daarbij vast hoeveel stress de broeders hadden vooraf, in het midden en aan het eind van de muilbroedperiode.

De onderzoekers ontdekten dat het muilbroeden het reactieve zuurstofniveau (ROS) aanzienlijk verhoogde in de broedperiode en dat de vissen tot het uiterste werden gedreven. Deze chemische stoffen kunnen het DNA van een individu beschadigen en worden afgebroken door de productie van antioxidanten.

In de eerste periode van het muilbroeden was de DNA-schade bijna 24 procent hoger dan bij de controlegroep van vrouwtjescichliden. Maar gedurende de broedperiode nam de schade af, wat erop wijst dat het begin van het broeden het zwaarst is voor de vis, omdat dan de meeste veranderingen in het lichaam optreden.

Hoe meer, hoe beter
Later in het broedproces helpt de consumptie van het nageslacht de moeder te overleven. Hoe meer eitjes ze opat hoe meer antioxidanten de moedervis aanmaakte en hoe gezonder ze er dus aan toe was. Dat was vooral zo aan het eind van de twee weken durende broedperiode. Het kannibalisme lijkt de vis dus te beschermen tegen een toename van ROS, die het gevolg is van de voortplanting en het muilbroeden. “We vonden een hogere mate van oxidatieve schade in de lever. Dat is in principe een teken dat de DNA-schade hoger is in broedende vrouwtjes. Die kan nog enigszins gerepareerd worden, maar hoe meer schade er is, hoe minder gezond de vis is natuurlijk”, legt Dijkstra uit.

Anti-stressmethode 
Het effect van het eten van de kinderen is niet alleen direct, maar mogelijk ook indirect. “Moeders kunnen voedingsstoffen en waarschijnlijk ook antioxidanten onttrekken aan hun baby’s”, vertelt de wetenschapper. “Dit kan de expressie van sommige genen zo veranderen dat de moeder zelf ook nog andere antioxidanten gaat aanmaken. Al is het ook mogelijk dat de ROS-niveaus invloed hebben op de kans dat moeders hun jongen opeten. Dat is iets dat we momenteel onderzoeken door moeders een bepaald aantal jongen te voeren en dan de leverfunctie te testen van de vis.”

De onderzoekers hopen dat deze experimenten duidelijk maken of het opeten van de kinderen een symptoom is van stress of dat de moeder op deze bijzondere manier met de stress weet om te gaan.

Bronmateriaal

"Mothers modify the cost of reproduction by dynamic changes in antioxidant function and filial cannibalism" - Biology Letters

Interview met Peter Dijkstra, associate professor in de biologie aan de Central Michigan University
Afbeelding bovenaan dit artikel: Neryx / Getty (via Canva.com)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd