Astronomen ondervinden flinke hinder van de gestaag groeiende Starlink-vloot die rond de aarde cirkelt. Musk wil daar verandering in brengen. Maar kan hij dat wel?
Deze maand waren ze ook vanuit Nederland zichtbaar: de Starlink-satellieten, die even daarvoor door het Amerikaanse bedrijf SpaceX gelanceerd waren. “Zo’n twintig minuten na lancering kwamen ze over Nederland heen,” zo vertelt Marco Langbroek. Hij is amateur-astronoom en volgt in die hoedanigheid onder meer de Starlink-satellieten op de voet. “Op het moment dat de satellieten over Nederland vlogen, hadden ze zich net losgemaakt van de bovenste rakettrap. Wat je – met behulp van een verrekijker – kon zien, waren eigenlijk twee heldere objecten en vier minder heldere, flitsende objecten. Het eerste heldere object was de bovenste rakettrap en het tweede – langgerekte – object waren de zestig satellieten die zich zo kort na de lancering nog heel dicht bij elkaar bevonden. De vier minder heldere, flitsende objecten waren de balken die de zestig satellieten tijdens de lancering bijeen hadden gehouden, maar deze kort daarvoor los hadden gelaten. Het was best een fraai gezicht.”
Scifi-achtig
Dat was het ook enkele weken daarvoor. Toen vloog er een formatie Starlink-satellieten over die al wat langer in de ruimte vertoefde en zich dus ook al iets verder had uitgespreid. “Het duurde wel 20 minuten voor de hele trein voorbij was getrokken,” herinnert Langbroek zich. “Dat was echt bizar. Het deed bijna scifi-achtig aan.”
Het is echter geen sciencefiction, maar de werkelijkheid. De bittere werkelijkheid zelfs, als je het aan astronomen vraagt. Want de satellieten die Musk in rap tempo in een lage baan om de aarde brengt, zitten hun observaties in de weg. Langbroek, die niet alleen satellieten volgt, maar ook graag de jacht opent op meteoren, weet er alles van. “Als ik spionage-satellieten probeer te volgen, bewegen de Starlink-satellieten regelmatig door het beeld heen. En we zien ze ook voortdurend op beelden gemaakt door het meteorennetwerk (een verzameling camera’s die naar de hemel staren in de hoop meteoren te spotten, red.).” Hoewel de Starlink-vloot nog in aanbouw is (zie kader hieronder) kan er dan ook geen twijfel over bestaan. “Deze satellieten vormen reeds een probleem.”
Darksat
Astronomen hebben hun zorgen omtrent de Starlink-satellieten de laatste jaren niet onder stoelen of banken gestoken. Waar Elon Musk die zorgen eerst wegwuifde, lijkt hij er nu echter ook van doordrongen te zijn dat hij een probleem heeft veroorzaakt. Een probleem dat met elke lancering groter wordt. In een poging de pijn van astronomen te verzachten, werkt SpaceX momenteel aan satellieten die minder helder en dus minder storend zijn. “In december werd een satelliet gelanceerd met een experimentele coating waardoor deze wat donkerder oogt,” vertelt Langbroek. En uit beelden gemaakt door Langbroek blijkt dat deze zogenoemde Darksat inderdaad ietsje minder goed zichtbaar is. “Maar het lost het probleem nog niet op.”
Andere mogelijke oplossingen
En dus blijft SpaceX verder puzzelen. “Tijdens de eerstvolgende lancering wordt er een satelliet gelanceerd die voorzien is van een zonnescherm,” weet Langbroek. “Dat de satellieten zo helder zijn, is voornamelijk het resultaat van antenne-onderdelen die veel licht reflecteren. Met zo’n zonnescherm hoopt SpaceX te voorkomen dat er licht op die onderdelen valt.” En zo moet hun zichtbaarheid ook afnemen. “Daarnaast wordt er ook geëxperimenteerd met de oriëntatie van de satellieten en gekeken of de helderheid ervan zo kan worden teruggebracht.”
Lastig
Zo op het eerste oog lijkt het misschien niet zo lastig om een satelliet onzichtbaar te maken. Maar schijn bedriegt. “Mensen zeggen weleens: beschilder ‘m gewoon met Vantablack (het zwartste zwart dat er is, red.), maar dat is onmogelijk. Want als je een satelliet heel donker maakt, absorbeert deze heel veel zonlicht en dus ook warmte.” Het resultaat is dat de elektronica aan boord veel te warm wordt en de geest geeft. “Daarnaast moet je ook niet vergeten dat een heel donker object in visueel licht misschien niet goed zichtbaar is, maar op infrarode golflengtes juist weer heel goed zichtbaar is. Dus dan zit je ook de astronomen die op infrarode golflengten onderzoek doen, weer in de weg.” En ook het spelen met de oriëntatie van een satelliet – in de hoop zo de zichtbaarheid ervan te verminderen – heeft zo zijn beperkingen. “Om de satellieten van een lage baan om de aarde na een hogere baan te brengen, wordt gebruik gemaakt van een klein, niet zo sterk, motortje,” vertelt Langbroek. “Dat motortje kan de satelliet alleen in een hogere baan duwen als deze zo min mogelijk wrijving ondervindt van het laatste restje atmosfeer. En dat vereist weer een bepaalde oriëntatie.”
En zo zitten er dus nogal wat haken en ogen aan het beperken van de zichtbaarheid van satellieten. En Langbroek ziet ze dan ook niet zomaar onzichtbaar worden. “Dat gaat gewoon niet lukken.” Hij baseert dat pessimistische toekomstbeeld onder meer op het feit dat Musk lang niet de eerste is die probeert om zijn satellieten onzichtbaar te maken. Zo heeft ook het Amerikaanse ministerie van Defensie in een grijs verleden weleens een poging gewaagd. “Maar dat verliep heel problematisch. Men wilde twee militaire satellieten bouwen die de toenmalige Sovjet-Unie niet kon zien. De resulterende satellieten waren vanuit de Sovjet-Unie inderdaad onzichtbaar, maar bleken in Europa juist weer heel goed te zien te zijn. Vanuit Schotland werden ze zelfs door amateur-astronomen gespot.”
Dit filmpje laat een zwerm Starlink-satellieten zien die in april gelanceerd werd en kort na lancering over Nederland bewoog.
Onzichtbare satellieten lijken vooralsnog dus niet in de pijplijn te zitten. Maar ietsje minder zichtbaar mogen ze wel worden. Enige haast is daarbij natuurlijk wel geboden. Want SpaceX blijft ondertussen de ene na de andere zwerm Starlink-satellieten lanceren. Langbroek kan zich daar wel enigszins over opwinden. “Het is eigenlijk heel gek dat één bedrijf kan beslissen om het zicht op de hele sterrenhemel te veranderen.” Maar het kan gewoon. En het mag. “De regels voor wat er in een lage baan om de aarde kan en mag zijn heel beperkt. Dat betekent dat bedrijven zoals SpaceX daar veel vrijheid hebben. Ze kunnen er praktisch doen wat ze willen. En dat maakt het voor hen waarschijnlijk ook zo aantrekkelijk.”
