Kan een ‘vaccinbelasting’ de oneerlijke verdeling van vaccins over de wereld verhelpen?

Terwijl rijke landen al bezig zijn met boostershots, hebben arme landen nog niet eens alle kwetsbare ouderen tegen corona gevaccineerd. Maar een oplossing lijkt nabij.

Terwijl het coronavirus zich nog altijd over de wereld verspreidt, lijken met name rijke landen aan het langste eind te trekken. De meest welvarende landen slaagden erin om de eerste voorraden vaccins op te eisen en hebben ondertussen al het leeuwendeel van hun burgers kunnen prikken. Er wordt ondertussen al gepraat over boostershots en het vaccineren van kinderen. En dat terwijl sommige arme landen nog maar net begonnen zijn met het prikken van kwetsbare burgers. Het lijkt erop alsof een eerlijke verdeling van het zeer gewilde coronavaccin verre van haalbaar is. Of toch?

Moreel falen
Aan het begin van dit jaar benadrukte directeur-generaal van de Wereldgezondheidsorganisatie Tedros Adhanom Ghebreyesus al de ‘schandalige onevenwichtige’ verdeling van vaccins. Rijke landen eisten het grootste deel van alle beschikbare vaccins op, terwijl zij slechts 14 procent van de wereldbevolking vertegenwoordigen. We zouden volgens Adhanom Ghebreyesus dan ook op ‘de rand van een catastrofaal moreel falen’ staan. Maar zijn woorden hebben weinig herrie veroorzaakt. Want zoals de zaken er nu voorstaan, vaccineren rijke landen momenteel kinderen, terwijl veel kwetsbare ouderen in arme landen niet eens hun eerste prik hebben gehad. Het geduld van de armsten in de wereld wordt dan ook behoorlijk op de proef gesteld.

Arme landen
Dat het tot op heden niet lukt om de vaccins eerlijk te verdelen, heeft meerdere redenen. Allereerst zijn er relatief weinig vaccins voorhanden. En daardoor vissen vaak arme landen achter het net. “Wanneer vaccins schaars zijn, wordt het duur om ze te verkrijgen,” legt de Deense deskundige Andreas Albertsen in een interview met Scientias.nl uit. “Lage inkomenslanden met minder middelen zijn momenteel niet in staat de prijs van vaccins te betalen. Zelfs als de schaarste aan vaccins minder acuut wordt, blijft het probleem bestaan dat lage-inkomenslanden niet over de middelen beschikken om ze te verkrijgen. Hierdoor lopen kwetsbare mensen in arme regio’s een groot risico.”

Eerlijke verdeling
Toch hebben deskundigen al sinds het begin van de pandemie gehamerd op de noodzaak om vaccins eerlijk over de wereld te verdelen. Het is namelijk maar de vraag of inwoners van gefortuneerde landen zich ooit echt veilig mogen wanen zolang het virus in andere delen van de wereld nog volop rondwaart. Er is immers een reële kans dat in landen waar het virus nog veel slachtoffers maakt, nieuwe virusvarianten ontstaan waartegen de huidige vaccins niet werken. Maar als rijke landen alle huidige vaccins opkopen, blijft er weinig over voor armere landen, met een minder dikke portemonnee. “Wanneer vaccins worden gedistribueerd via de bekende mechanismen van vraag en aanbod, weerspiegelt de distributie van vaccins niet noodzakelijkerwijs wie een vaccin het meest wil of nodig heeft, maar in grote mate ook het vermogen om te betalen,” legt Albertsen uit. “Dit betekent dat rijke landen grote hoeveelheden vaccins kunnen kopen tegen een prijs die lage-inkomenslanden moeilijk kunnen evenaren.”

COVAX
Om toch ook arme landen een kans te geven, werd het COVID-19 Vaccines Global Access (kortweg COVAX) in het leven geroepen. Een op papier prachtig initiatief waar landen, filantropen en de private sector geld aan kunnen toezeggen, om zo COVID-19-vaccins voor iedereen beschikbaar te maken. Maar in de praktijk komt er weinig van terecht. “Een obstakel voor COVAX is dat je alleen vaccins kan distribueren als je ze hebt,” vertelt Albertsen. “Wanneer COVAX niet voldoende donaties binnenkrijgt, wordt het lastig voor ze om vaccins te bemachtigen.”

Vaccinbelasting
In een opiniestuk deelt de Deense deskundige echter een doeltreffende oplossing voor de oneerlijke verdeling van vaccins. En wel door een ingevoerde vaccinbelasting. “De vaccinbelasting is bedoeld om extra geld voor COVAX beschikbaar te krijgen,” zegt Albertsen. Het betekent dat rijke landen belasting betalen over hun vaccins-aankopen, om zo de uitrol van vaccins in minder bedeelde landen een handje te helpen.

“De vaccinbelasting is bedoeld om extra geld voor COVAX beschikbaar te krijgen”

Hoe werkt het?
Het idee werkt zo. “Voor elk vaccin dat wordt gekocht, wordt een fractie van de prijs die voor het vaccin is betaald, opzij gezet,” legt Albertsen uit. “Het verkopende bedrijf maakt vervolgens dit geld over aan COVAX.” Het basisidee is dus dat de belasting ervoor zorgt dat degenen die vaccins kopen voor hun eigen bevolking, ook meehelpen bij het financieren van de internationale inspanningen om vaccins voor de armsten beschikbaar te maken. “Een invoering van de belasting zou het vermogen van COVAX om grote hoeveelheden vaccins te kopen, rigoureus vergroten,” stelt Albertsen. “Dit zal de huidige situatie, waarbij veel kwetsbaren niet zijn gevaccineerd in lage-inkomenslanden, verbeteren. Tegelijkertijd zorgt dit ervoor dat donaties aan COVAX niet alleen uit liefdadigheid worden gedaan. Dat heeft er tot nu toe nog aan bijgedragen dat sommige landen hun morele verplichtingen aan de meest kwetsbaren in de wereld niet zijn nagekomen.”

Eerlijker
Belastingheffing zou in die zin dus een stuk eerlijker zijn dan het huidige donatiemodel. Hoewel de marktwerking de ontwikkeling van vaccins stimuleert, betekent dit onvermijdelijk dat rijke landen altijd vooraan in de rij staan. En als deze welvarende landen vervolgens niets afstaan aan COVAX, blijft de oneerlijke verdeling van vaccins over de wereld hardnekkig in stand. Het heffen van belasting over de eigen vaccin-aankopen, zou daarom kunnen helpen om het ‘westerse egoïsme’ aan te pakken.

Hoe hoog?
Een ander voordeel van de vaccinbelasting is dat de bijdrage evenredig is aan de hoeveelheid vaccins die elk land voor zijn eigen bevolking inkoopt. “Als de verhoging van de aankoopprijs bijvoorbeeld op 1 procent wordt vastgesteld, zouden voor elke 1000 gekochte vaccins 10 vaccins worden herverdeeld onder lage-inkomenslanden,” aldus Albertsen. “De eerlijkste versie van de vaccinbelasting is misschien wel een progressieve, waarbij de hoogte van de belasting afhankelijk is van hoe welvarend een land is. Dus landen met een hoog inkomen betalen meer belasting dan landen met een gemiddeld inkomen. Het zou ook redelijk zijn als lage-inkomenslanden geen belasting hoeven te betalen.”

Verbeterd systeem
In de praktijk komt het er dus op neer dat landen aan vaccin-fabrikanten een belasting betalen, die vervolgens door de verkopende partij doorgesluisd wordt aan organisaties zoals COVAX. Om vaccinproducenten aan te moedigen mee te doen, zou COVAX vervolgens kunnen bepalen om alleen vaccins te kopen van bedrijven die zich aan de belasting houden. En op die manier zullen ook de minder bedeelden in de wereld kans krijgen om zich te laten vaccineren tegen het vernietigende coronavirus. “Het kan het huidige systeem dat in veel opzichten gebrekkig is, een beetje verbeteren,” zegt Albertsen. “Maar het kan helaas niet alle gebreken verhelpen.”

“Het kan het huidige systeem dat in veel opzichten gebrekkig is, een beetje verbeteren”

Schaarste
De vaccinbelasting zal bijvoorbeeld niet in staat zijn om alle problemen rondom de productie van de vaccins op te lossen. “De ongelijke verdeling van vaccins is een van de problemen waarmee we in de huidige situatie worden geconfronteerd,” merkt Albertsen op. “De andere is (of was, althans gedurende lange perioden in de pandemie) dat er veel te weinig vaccins beschikbaar waren. De invoering van de vaccinbelasting is bedoeld om de ongelijke verdeling te verminderen. Het is echter onwaarschijnlijk dat hierdoor ook het probleem van vaccinschaarste wordt opgelost. Kortom, het lost niet het tekort aan vaccins op, maar verzacht wel de oneerlijkheid.”

Al met al laat Albertsen met zijn voorstel zien hoe we op een doeltreffende manier coronavaccins eerlijker kunnen verdelen. “Mijn doel is om mijn idee kenbaar te maken, omdat ik denk dat het de huidige gang van zaken aanzienlijk kan verbeteren,” zegt hij. “In mijn artikel noem ik tevens verschillende manieren waarop het kan worden geïmplementeerd.” De komende tijd zal echter moeten blijken of zijn voorstel wordt ingevoerd, of dat het vaccinnationalisme uiteindelijk toch zegeviert.

Bronmateriaal

"Is it time for a 'vaccine tax' for rich nations to help supply in poorer regions?" - Aarhus Universitet (via Scimex)

Interview met Andreas Brøgger Albertsen

Afbeelding bovenaan dit artikel: Artem Podrez via Pexels

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd