De enorme storm blijkt minder stabiel te zijn dan het op het eerste gezicht lijkt.
Al minstens 150 jaar houden astronomen Jupiters legendarische Grote Rode Vlek, een anticycloon groot genoeg om de aarde op te slokken, nauwlettend in de gaten. Toch blijven er steeds nieuwe verrassingen opduiken. Onlangs hebben onderzoekers de storm met behulp van ruimtetelescoop Hubble van dichtbij bestudeerd. En daaruit blijkt dat de Grote Rode Vlek zich een beetje vreemd gedraagt.
Planeet Jupiter staat bekend om zijn kleurrijke banden en reusachtige, wervelende stormen. De bekendste storm is – misschien zelfs de bekendste in het hele zonnestelsel – de Grote Rode Vlek; een gigantische anticycloon die al heel wat jaren op de gasreus woedt. De Grote Rode Vlek is een immense atmosferische wervelwind, zo is hij bijna net zo groot als de aarde in diameter. Aan zijn buitenranden razen de winden met snelheden tot 450 kilometer per uur. De rode kleur ontstaat door chemische reacties in de atmosfeer, wat een opvallend contrast vormt met de bleke wolken van de gasreus. De Grote Rode Vlek heeft generaties van wetenschappers gefascineerd. Dat heeft onder andere met zijn omvang te maken, maar ook met het feit dat de storm zelfs zichtbaar is met kleine telescopen.
Nieuwe waarnemingen
De nieuwe waarnemingen van Hubble zijn verzameld in een periode van 90 dagen van december 2023 tot maart 2024. En de nieuwe gegevens tonen aan dat de beroemde rode vlek ‘wiebelt als een kom gelatine’, zo schrijft NASA. Dankzij de samengevoegde Hubble-afbeeldingen waren de astronomen in staat om een time-lapse te maken van het merkwaardige kronkelige gedrag van de storm. Die beelden kun je hieronder aanschouwen.
De nieuwe time-lapse video. De video is gemaakt op basis van waarnemingen van de Hubble-ruimtetelescoop op het moment dat Jupiter zich tussen de 629 miljoen en 824 miljoen kilometer van de zon bevond. Afbeelding: NASA, ESA, Amy Simon (NASA-GSFC); Video: Joseph DePasquale (STScI)
Onderzoekers hadden geen idee dat de storm zo gek doet. “Hoewel we wisten dat de beweging in lengtegraad een beetje verschilt, hadden we niet verwacht dat de grootte zou fluctueren”, zegt onderzoeker Amy Simon. “Voor zover wij weten, is dit nog nooit eerder opgemerkt. Dit is echt de eerste keer dat we een goede beeldfrequentie van de Grote Rode Vlek hebben. Dankzij de hoge resolutie van Hubble kunnen we concluderen dat de storm zich ‘in- en uitknijpt’ terwijl hij sneller en langzamer beweegt. Dit was zeer onverwacht. Op dit moment is er ook nog geen verklaring voor.”
Onderzoek naar de Grote Rode Vlek
Hubble observeert elk jaar Jupiter en de andere planeten van het buitenste zonnestelsel via het Outer Planet Atmospheres Legacy-programma (OPAL). Deze specifieke waarnemingen zijn echter afkomstig uit een programma dat zich uitsluitend richt op de Grote Rode Vlek. Door de mechanismen achter de grootste stormen in het zonnestelsel te begrijpen, kunnen we de theorie van orkanen op aarde in een breder kosmisch kader plaatsen, wat kan bijdragen aan een beter begrip van de meteorologie op planeten rond andere sterren.
Veranderingen
De onderzoekers gebruikten Hubble om in te zoomen op de Grote Rode Vlek om zo een gedetailleerd beeld te krijgen van zijn grootte, vorm en eventuele subtiele kleurveranderingen. “Wanneer we goed kijken, merken we dat er elke dag veel verandert”, vertelt Simon. Dit omvat waarnemingen in ultraviolet licht die laten zien dat de duidelijke kern van de storm het helderst is wanneer de storm zijn grootste omvang in zijn oscillatiecyclus bereikt. Dit wijst op minder absorptie van nevel in de bovenste atmosfeer.
Gevangen
Het lijkt erop dat de Grote Rode Vlek in zeker zin gevangen zit. “Wanneer de Grote Rode Vlek versnelt en vertraagt, duwt hij tegen de krachtige straalstromen die naar het noorden en zuiden strekken”, legt mede-auteur Mike Wong uit. “Dit is vergelijkbaar met een dubbele boterham, waarbij de sneetjes naar buiten worden geduwd als er te veel vulling in het midden zit.” Het tegenovergestelde gebeurt op Neptunus, waar stormen vrij kunnen bewegen in breedtegraad zonder sterke straalstromen die hen op hun plaats houden. Daarentegen is Jupiters Grote Rode Vlek tijdens de telescopische waarnemingen op een zuidelijke breedtegraad gebleven, gevangen tussen de straalstromen.
Het team is van plan de Grote Rode Vlek te blijven volgen. Ze verwachten dat de storm verder zal krimpen voordat hij een stabiele, minder uitgerekte vorm aanneemt. Maar voor het zover is, hopen de onderzoekers dat andere beelden van Hubble de onderliggende oorzaak van het ontdekte vreemde gedrag van de Grote Rode Vlek zullen onthullen.
